Угров Гвриил

Вярнуць дкрыццё (н белорусском языке)

Гўрыiл Угрў

Вярнуць дкрыццё

Перклд: Рычрд Смтыя

- Ненвiджу сцiплсць, - рптм скзў нш субяседнiк. Скзў сярдзiт, з болем, яго дбрдушны твр спхмурнеў. - Ненвiджу!

Мы здчн прыцiхлi. Вгон мякк птрэсвл, з вокнмi сiнеў змрок, ле нiхто не зпльвў святло, без яго было неяк утульней, i рзмов д той хвiлiны iшл цiхя, дверлiвя, якя чст ўзнiке ў цягнiку дльняг нкiрунку мiж незнёмымi псжырмi. I вось... Не пмятю, што ппярэднiчл скзнму, ле ж i пжр пчынецц з iскры.

- Дзвольце... э... Пётр Мiклевiч, - першы помнiўся мой сусед, сiвенькi, бродк клiнком дзядок. - Як ж тк? Яно, вядом, сцiплсць, як i любое iнше пчуццё све годнсцi, клi прзмерне, мож i... Але згдзiцеся, сцiплсць упрыгожве члвек, i як яе можн дмўляць, нiяк не рзумею!

- Можн, - жорстк скзў Пётр Мiклевiч. - Можн i птрэбн, клi з-з яе стрчны сродк выртвння тысяч людзей.

- Ды што вы кжце? - хнуў стры. - Вы... вы не пербольшвеце?

- Клi б тк! Н мiх вчх сцiплсць днго цудоўнг члвек бярнулся, можн скзць, у злчынств перд члвецтвм. Прбчце... Кб вы мяне првiльн зрзумелi, двядзецц рскзць пдрбязн.

- Тк, тк, дпведн, у глве, ведеце, неяк не ўклдвецц...

- Рзумею, гэтксм клiсьцi думў. Пмылiўся! Слухйце: персдк ўнутрных оргнў д гэтй пры невыршльня, увогуле, прблем, i нiхто не скж, клi ян будзе выршн кнчтков. А ян, мiж iншым, ужо был - i блiскуч! - выршн больш дзесяцi гдоў нзд!

- Не мож быць! - вырвлся ў мяне. Я, бiёлг, не мог стрымць свйго недверу.

- Ах, не мож... - нвт у прыцемку вочы Пятр Мiклевiч блiснулi iронiяй. - Удвйне сумн, што гэт гворыце вы. Не толькi як бiёлг. Вы п нцыянльнсцi, здецц, якут?

- Якут. А што?

- Нiчог. Iмя Томт Iвнвiч Дўгунов вм што-небудзь гворыць?

- Не...

- А ён мог бы стць гонрм ншг нрод, усяго члвецтв. Не стў, з-з сцiплсцi не стў. Пслухйце! У чым глоўня, нвт дзiня невыршльнсць прблемы персдкi ўнутрных оргнў? У ткнквй несумяшчльнсцi. Персдзiць можн хоць д ббы-ягi лесуну, спрв тэхнiкi; ргнiзм, дурнь, не прыме, фктычн трэб злмць, зглушыць iмунную сiстэму зсцярогi; гэт ўдецц, ле смi ведеце, якою цною. Не, не пдумйце, я не медык, не фiзiёлг, ногул не вучоны - будўнiк я. Прост... Вось пр што i гворк.

Ён змоўк н iмгненне. Святло лiхтроў нейкг пўстнк прбеглся п яго твры рухм ценяў, нiбыт пвялiчыўшы яго, крэслiўшы змрочнсць выгляду.

- Печнь у мяне зблел гдоў у двццць. Але ведеце, як гэт быве ў млдосцi: кб мяне - ды нiколi! Шмт хто ў юнцтве жыве з дчувннем сбiстг мль цi не бяссмерця. Гэт знчыць бстрктн ўсведмляеш, што i цябе не прмiне, ле гэт нстолькi длёк, што нвт непрўдпдобн. Адным словм, д доктр я не пйшоў, iнстытут скончыў - i пчло мяне п будоўлях нсiць! Клопту было шмт, ну пблiць ды перстне, здровы ж мужык... Нрэшце дпякло. Тк дпякло, што я ўжо быў гтовы млiцц н белы хлт. Ну мясцовя бльнiц, бследвннi тм, лекi, днк зўвжю я п вырзу тврў мiх нёлў-выртвльнiкў, што, вiдць, дрэмныя ме ндзеi н сiлу млдосцi, здно i н ўсемгутнсць медыцыны. Ппрўкй i не пхне, хоць i прфеср днекуль зпршлi, i ўвесь iншы рсенл зпушчны ў ход. Крцей, двялося свйго доктр выклiкць н шчырсць. Душэўны быў члвек i смелы, з тых дктроў-вйскоўцў, якiя прывыклi не хвцц з чужыя спiны, дзейнiчць ршуч i ў дпведнсцi з бствiнмi.

Тк... Скзў ён мне, як н духу крэслiў перспектыву. Чорт, нвт цяпер стршн ўспмiнць! Але шчырсць яго был не без нмеру, тму што ндзею меў. Тк, мўляў, i тк: пкоцiцц ўсё звычйным шляхм, ну i... Медыцын, як кжуць, бяссiльня, рней бы спхпiлiся н твю хвробу - выртвлi б, цяпер... Але ёсць мосцiк, ёсць. Нiхто п iм яшчэ не хдзiў, толькi мост ужо пбудвны, чке пэўным чынм смельчк. Н жывёлх усе доследы прведзены, поспех стопрцэнтны, цяпер добрхвотнiк птрэбен. Рызыкi, врт скзць, хпе. Прўд, упэўнены, яе крыху менш, чым у Брнрд, тго смг, што першы якрз у тыя гды сэрц персдзiў. Але гэт, кжуць, мя ўпэўненсць i Томт Iвнвiч.

"Гэт што яшчэ з свяцiл?" - пытюся. Грубвт пытюся, смi рзумееце, якiя ў мяне думкi. "Не свяцiл, - дкзве. - Хiрург ншй бльнiцы. Толькi спрв не ў тым, дзе ён прцуе i якiя ў яго тытулы, - вялiкi Кох, дый не ён дзiн, спчтку яшчэ длей д нвукi быў. Сутнсць у тым, якя ў члвек глв i якiя рукi. Томт Iвнвiч з якутў, жнiўся з рсейкй, тут, н яе рдзiме, i сеў i перыруе тк, што клi б не яго сцiплсць, то дўно быў бы ў Мскве, мож, ужо i прфесрм стў бы, глв ў яго светля, ткiх пшукць. А не стў ён прфесрм, я ўпэўнены, тму, што дследвннi, якiмi зймўся, нi ў якi нвуковы профiль не ўпiсвюцц. Недысертбельныя яны". - "Ну кнкрэтней?" - "Кнкрэтней. Вс мож выртвць толькi персдк печнi, чго, увогуле, нiдзе ў свеце не робяць, клi i робяць, то... (Тут ён мяне нконт iмуннй несумяшчльнсцi i прсвяцiў.) А Томт Iвнвiч дўно выношвў iдэю, што пры ўсёй бясконцй рзнстйнсцi фiзiялгiчных iндывiдульнсцей пвiнен ж i ў гэтй бясконцсцi быць нейкi прдк, дзiны, цi што, зкон. Пдзяляецц ж н групы кроў! Пкуль гэтг не ведлi, з дной удчй iшлi дзесяткi няўдч. А цяпер усё н сто прцэнтў. Смелы ў Томт Iвнвiч ход думкi, ле гiсторыя нвукi яго пцвярдже. Скрозь ёсць зкнмернсць груповк: i ў тмх, i ў рслiнх, i ў зоркх, i ў элементрных чсцiцх яе з чсм знойдуць. Чму iмуння сiстэм бвязков пвiнн быць выключэннем? Томт Iвнвiч вылучыў сем груп цi тыпў цел i цяпер гтовы ўжо н смыя склдныя перцыi".

"Чму сем, , скжм, не семнццць?" - пытнне мё пргучл дволi недрэчн, ле мне, рзумееце, было неяк не д логiкi, хцелся высветлiць свю перспектыву.

Доктр рзвёў рукмi...

"Гэтг i Томт Iвнвiч не веде, хоць i зхпляўся прыхвню грмонiяй прыроды: вясёлк з сямi колерў, музык з сямi нотў, ргнiзмы дзеляцц н сем груп - цi выпдков гэт? Але спрв не ў лiчбе. Томт Iвнвiч дшукў спосб рспзнння "груп сумяшчльнсцi". Ён упэўнены, што з звяршэннем яго рботы персдк ўнутрных оргнў стне спрвй ткой смй ндзейнй, як i перлiвнне крывi. I, ведеце, я яму веру, iнкш не прпноўвў бы вм у яго перырвцц. Зрэшты, пдумйце д рнiцы..."

Якя ў мяне был ноч, пмўчу. Рнiцй дў згоду. А што зствлся рбiць? Тут хоць нейкя перспектыв, клi дмовiцц - нiякй, гэт я ўжо i без медыцыны дчувў.

Пд вечр мой доктр прыйшоў з незнёмым лекрм. Тк, знешне нiчог сблiвг: невысокг росту, сярэднiх гдоў, стрымны, вочы вузкiя, крыя, рзумныя, трымецц цiх, словм, з тых iнтэлiгентў, якiя i кошку н "вы" нзывюць...

"Хвлюецеся? Няврт, вы для нс як першы ксмнўт, пбчыце, усё будзе добр..."

Рзмўляў ён мякк, з ледзь прыкметным, дволi прыемным кцэнтм, i был ў яго словх ткя ўпэўненсць, што i ў мяне н душы дрзу плягчэл. Двер ён выклiкў, не мгу скзць чым, ле ў дкз н яго ўсмешку i я тксм ўсмiхўся. Быве ж ткое: сустрэнеш кго-небудзь i з першых яго слоў зрзумел - цудоўны члвек, добры, ндзейны. I нвт дзiўныя яго потым мнiпуляцыi нi не пхiснулi мю веру. Бо што ён зрбiў? Дстў з пртфеля шкляны, шчыльн зкрквны ссуд, пiнцэтм выняў дтуль лпiк мрлi, пцёр iм мю пятку, пклў нзд i зноў шчыльн зткнуў коркм. Усё! Згврыў д мйго доктр: "Што ж, будзем шукць..." Той кiўнуў.

Пйшлi бодв. Ну, думю, гэт толькi пчтк, глоўныя нлiзы i бследвннi нпердзе. Iдзе чс - нiякiх нлiзў цi яшчэ якiх тм прыгтвнняў! Што донр трэб чкць, гэт я ведю. Пвiнн з некiм здрыцц няшчсце, кб я новую печнь трымў, ткя ўжо тут гiдня ўмов, што толькi нечя пгiбель мож мне кзцц выртвннем. Тк... Кжуць, збiрюцц дзеля гэтг млпў рзводзiць, усё ж ткi лепш, хоць тксм... Зрэшты, я не пр тое... Ведю, што трэб чкць, ле дзе ж пдрыхтоўк, нлiзы i ўсё сттняе? Ды Томт Iвнвiч не пкзвецц. Няўжо дмовiўся?!

Доктр як мог мяне супкоiў: "Анлiзы, кжце? Яны ўсе ўжо зроблены. Пмятеце, той рз Томт Iвнвiч мрляй пцёр вм пятку? Больш яму нiчог не трэб. Чкйце".

Дзiв! Але ведеце, д гэтг дзiв мне, дрэчы, стл лягчэй. Не, што нi кжыце, ў доктр i бяльнсць пвiнн быць, i нейкя тямнiчсць, згдквсць. Крыху ён пвiнен выглядць цудтворцм, вось што скжу.

Аднк я не пр тое... Аднойчы рнiцй п мяне нрэшце прыйшлi. Адрзу ў перцыйны пкой. Томт Iвнвiч кiўнуў мне, як дўняму знёмму, зноў прмнiпулявў з мрляй, толькi н гэты рз пцёр пд пхмi i н жывце, дзе печнь. Выйшў, ле хутк вярнуўся.

- Тк, усё дпвяде. Пчынем.

Зрбiлi перцыю. Нiякг потым зглушэння iмунiтэту, нiякiх сблiвых лекў, печнь прыжылся як мiленькя. З те пры вось ужо больш з дзесяць гдоў прйшло - нi-нi, нвт думць пр яе перстў. Кму-небудзь з вс ткi выпдк вядомы?

Хоць пытнне, здвлся, было дрсвн ўсiм, н мяне зiрнуў Пётр Мiклевiч.

- Ну, - скзў я. - Ёсць звесткi, што в ўсiм свеце н сённяшнi дзень персджн больш з трыццць тысяч нырк, кля двухсот двцццi сэрцў i ст всьмiдзесяцi печней. Прўд, псля персдкi сэрц - i то, клi ўсё прйшло пспяхов, - члвек жыве чтыры-пяць гдоў, печнi - чтыры, з ныркмi лепш д дзесяцi гдоў дцягвюць.

- I гэт пры ўсiх хiтрыкх медыцыны перд перцыяй i, глоўне, псля! А ў мяне...

- Але дзiнквы выпдк яшчэ нi пр што не сведчыць. I яго бствiны... як бы вм скзць...

- Ды кжыце ўжо прост - сумнiцельныя! Не-е, шноўны скептык, усё не тк. Я ў Томт Iвнвiч быў першы, ле не пошнi. I ўсе цудоўн сябе дчувюць ужо больш з дзесяць гдоў! Што вы н гэт скжце?

- Але клi гэт спрўды дкрыццё, - я рсхвлявўся, - то мы пр яго дўно б ведлi! Аднк нвт у медыцынскiм сяродку...

- Пчкйце! Я нездрм гврыў пр сцiплсць, як пр злчынств. Слухйце, што было длей. Пкуль я ппрўляўся, можн скзць, псябрвў з Томтм Iвнвiчм. Што я н яго як н бог глядзеў, гэт смо п сбе, ле ведеце, крмя фiзiчнг, тк бы скзць, пдбенств ёсць i духоўне. Мбыць, тут людзi тксм пдзяляюцц н групы, нпэўн, пдзяляюцц. Томт Iвнвiч... Цудоўны члвек. Скзць, што ён быў рзумны, тленвiты, нвт генiяльны, знчыць нiчог не скзць. Хто ткi рзумны члвек, у якiм сэнсе рзумны? Iншы генiй у простых жыццёвых спрвх ткi, выбчйце, дурнь, што любы хiтрун яго вкол пльц бвядзе; хто не верыць, хй бiягрфii вялiкiх больш пчыте. Не, Томт Iвнвiч прсцяком не быў. Але сэрц ў яго было небронене, цi што. Нiбыт смо ўвсбленне спкою, крыху прыгледзiшся... Тк, мы, яго пцыенты, гэтую рнiмсць Томт Iвнвiч нутром дчувлi, i нвт подлыя п свёй нтуры i тыя iмкнулiся яго не крыўдзiць, утойвлi д яго све дробязi. Розум i душэўнсць, яны, ведеце, свецяцц, д iх нвт нядобры члвек цягнецц, яму дгрэцц хочцц. Дбўце д гэтг сцiплсць. Рнiмсць стл бядою смог Томт Iвнвiч, сцiплсць - для нвукi, для медыцыны, для ўсiх, кго мог бы выртвць яго метд...

- Ды ў чым ж метд? - не вытрымў я. - I пры чым тут сцiплсць?

- А што ж, п-вшму, дкрыццё можн ддзялiць д собы вучонг? Цi тк? Пр дкрыццё i метд мне, як i iншым, вядом няшмт. Пэўн, Томт Iвнвiч дрознiвў роднсць ргнiзмў п пху...

- П пху? - Я нвт хнуў. - Прбчце, ле гэт не зусiм прўдпдобн. Нос - нiякi не iнструмент, сучсныя дэтэктры i нлiзтры пхў, з рэдкiм выключэннем, ткя недскнля нiкчэмнсць... Увогуле гэт дн з смых цьмяных глiн нвукi. I рспзнвнне iмуннй роднсцi п пху... Не, гэт фнтстык.

- I-i, млды члвек! - пдў голс дзядок, якi ўвесь чс мўчў. - Я, ндврот, скжу, што фнтстык цяпер i ёсць рэльнсць. Для вс, не буду гврыць ужо пр бнльны тэлевiзр, нвт ксмiчныя плёты звычйныя. А я вось у вшых гдх, не кжучы ўжо пр плёты н iншыя плнеты, пр кiшэнныя рдыёпрыёмнiкi толькi ў фнтстычных рмнх чытў. Вось як! Нове, спрўды нове, яно i пвiнн выглядць невергодным. Гэтму i прктык гiсторыi вучыць, i Пятру Мiклевiчу я чым длей, тым больш веру, хоць д гэтй пры нiяк не ўцямлю, пры чым тут сцiплсць i чму ён яе лiчыць злчынствм?

Я не знйшоў, чым бы мог зпярэчыць. Водпведзь дзядк мяне ўрзiл. Смы млды з усiх, я стў у iх вчх кнсервтрм! Прўд... Гэт ж трэб! Спецыялiст нзывецц... Мож, якрз у гэтым i прычын? У тым, што я - млды спецыялiст, яшчэ нзпшнг толкм не зсвоiў i трымюся з яго, як з плот, кб незнрок не пслiзнуцц?

- Не, - прмрмытў я. - Дпусцiць усё можн. Толькi... Ням iнструмент, якi ж гэт метд?

- А ў мяне ёсць дн здгдк! - пдсунуўся д мяне Пётр Мiклевiч тк, што пд грузм яго мжног цел ў купэ штосьцi зрыпел. - У Томт Iвнвiч был сiбiрскя лйк, рзумнiц ткя, без пербольшння, спрўдны яго сябр. Бсыргсм звлi. Мiж iншым, клi Томт Iвнвiч выводзiў сбку гуляць, вiдвочн, нперкор нвт iнструкцыям, брў яго з сбою ў плты i кожны рз чмусьцi звязвў яму нос мрляю з втю. Мы дык жртвлi: "Бсыргс iдзе, дзверы зчынянце, то нос прстудзiць!" Цi не дзiўн - тк бергчы нюх сбкi i ў ддтк прушць првiлы, якiх, трэб скзць, в ўсiм сттнiм Томт Iвнвiч прытрымлiвўся цвёрд? Аднойчы я спытўся ў яго пр гэт дкрыт. I ведеце, што ён дкзў? "Белку i Стрэлку, якiх людзi рней з ўсiх у космс псыллi, пмятеце? Зслуг Бсыргсв большя"...

- Гэт знчыць, вы хочце скзць, што сбк...

- Вось, вось! Я спецыяльн пчытў сёе-тое з лiтртуры. Нсвыя клеткi ў члвек могуць дрознiвць пяць тысяч пхў, ў нямецкй ўчркi - дзвесце двццць пяць тысяч! Рознiц... П пху слядоў сбкi ловяць злчынцў, вынюхвюць нркотыкi; нвт рдовiшчы дшуквюць. Цi цяжк нвучыць сбку дрознiвць спектр пхў, якi хрктэрны людзям фiзiялгiчн днтыпным? Тды зрзумел, чму Томт Iвнвiч тк стрнн бергў Бсыргсў нос, чму яго вдзiў у плты, чму не крыстўся нiякй сблiвю пртурй. Ды яшчэ дно стновiцц зрзумелым. Томт Iвнвiч...

Голс Пятр Мiклевiч секся. Нрэшце ёндў сбе рды i згврыў брывiст, ле спкойн.

- Томт Iвнвiч згiнуў тк. Рспрджэнне ў рёне выйшл - лiквiдвць усiх бдзяжных сбк. Мож, i птрэбня пстнов, шмт iх рзвялося, былi выпдкi шленств. Але бдзяжных сбк плвiць няпрост. А плн, некму ж спрвздчы трэб. I дзiн з ткiх тыпў, кму дручылi длоў, зстрэлiў Бсыргс, хоць сбк быў з шыйнiкм, дый Томт Iвнвiч стяў пблiзу, ён гэтму тыпу яшчэ i крычў... Зстрэлiлi. Н вчх у Томт Iвнвiч. Iнфркт. Не выртвлi. Пчкйце... Тргедыя яшчэ ў тым, што Томт Iвнвiч нi слов пр све дсягненнi не ндруквў. Вось ян, сцiплсць! Iншы н кпейку зробiць, трубiць н ўвесь свет. Ён ж... А, што кзць! "Рн, не пр яшчэ, пспеецц..." Пспелся. Зстлiся ўдлыя перцыi, зпiсы чрнвыя, ды што з тго? Аперцыi ў сусветнй прктыцы не новыя, см пдыход больш чым сумнiцельны, трэб яшчэ пглядзець, як што трымецц... Зпiсы i зусiм... Аддленымi вынiкмi перцый, зрзумел, нiхто не пцiквiўся; той доктр, што мяне лячыў, тксм ў хуткiм чсе пмёр, нчльств ў бльнiцы змянiлся, тк усё i кнул. Дзiв што, глуш, перыферыя, хiрург без ступенi, знятк яго знхрствм дде... З ткой нстырнсцi нм бы сцены будвць, трывлейшых не было б! Вось у што сцiплсць пертврылся.

Боль, якi дчувўся ў словх Пятр Мiклевiч, пердвўся нм. Гврыць псля яго было цяжк, нядобр, ле я ўсё ж пчў:

- Выбчйце з мой скепсiс, Пётр Мiклевiч, вы прымусiлi мяне пверыць... Толькi ў дным, здецц, вы не меце рцыi. Дрэмн вы Томт Iвнвiч вiнвцiце. Не ў сцiплсцi спрв, прцу ён пшкодзiць бяўся.

- Чым ж гэт? Пбудвў я дом - я яго i здць пвiнен! Зрбiў члвек дкрыццё - не будзь сцiплы - бнродуй, бвясцi свет. У тым вось i спрв!

- Што вы! Смi ж кзлi, што з вылечнымi трэб прсчыць...

- Не бчу рознiцы. Дом тксм нельг пкiдць без дгляду, i з iм мож што-небудзь здрыцц. Гэт бвязкў "здць - прыняць" не дмяняе, гэт ўжо другя фз, тут i першй не было. Не было!

- Але дом ж дпведн пректу будуецц! А дкрыццё - зўсёды нвiнк, чст яно штосьцi i дмўляе...

- Аг! Вось i я пр тое сме. Быццм нйлепшы спосб з iм змгцц - гэт мўчць. Няхй сбе з-з сцiплсцi.

- Ды не мог ж Томт Iвнвiч рней чсу гврыць, не мог! I гэт лепш з ўсе вшыя клятвы перконве, што ён быў спрўдны вучоны. Бо тут што? Вялiкi недвер ён тды выклiкў бы, метд ж вельмi... нестндртны. Мглi б пд грчую руку перцыi i прыкрыць, вось што ён нрбiў бы дчсным свiм пведмленнем. А людзей ртвць трэб... Кб гврыць, Томту Iвнвiчу небходн был вялiкя сттыстык. I не прост пспяховых перцый. Птрэбн было iх вынiкi прсчыць н прцягу пэўнг чсу. Вось тды i супрць метду было б цяжк пярэчыць. Тк, шкд... Цi зхвлiся хоць зпiсы Томт Iвнвiч?

- Н жль, нiчог не ведю. Неўзбве нкiрвлi мяне длёк н будоўлю. А што... Вы кго-небудзь ведеце, хто змож, хто пверыць?..

- Не ведю... Але клi пспрбвць, клi дць зпiсы мйму ленiнгрдскму выклдчыку, прфесру Кержнцву, то мож быць...

- Толькi не ленiнгрдскму, не мскоўскму цi тм хркўскму! - рптм пдў голс чцвёрты ппутнiк, якi дгэтуль мўчў i яког з смпглыблены выгляд мы прзвлi мiж сбою "фiлосфм". - Дзiв будзе, клi вучоны з грджн пверыць у метд Томт Iвнвiч, тму што вы, бюся, выпусцiлi з-пд увгi дну вельмi вжную клiчнсць.

"Фiлосф" высунуўся нперд, i якрз з кном прмiлынулi гнi i высвецiлi яго худы з зплымi вчым твр.

- Аклiчнсць вось якя, - вымвiў ён, нiбыт друкуючы кожне слов. Iснуе пшырня думк, што творцы ў нвуцы ўземзмяняльныя. У тым сэнсе ўземзмяняльныя, што клi i не было б, скжм, Энштэйн, то тэорыю дноснсцi ўсё роўн б стврылi, мож, крыху рней цi пзней, тму што нвуковя iсцiн б'ектыўня. Пмылк. Не буду прыводзiць прыклд з тэлескопм, якi мог быць вынйдзены яшчэ з тры стгоддзi д нзiрнняў Глiлея, не буду тлумчыць i тго, што слвутыя доследы смог Глiлея з пдзеннем цел цлкм мглi жыццявiць стржытныя грэкi. Усё гэт дэтлi. Глоўне добр выкзў дзiн нвуковец: "Мгчымсць нзiрць злежыць д тго, якой тэорыяй вы крыстецеся". Пункт погляду дследчык злежыць, п-перше, д чсу, у якiм жыве (грэкi прз шэрг сцыяльн-экнмiчных прычын цурлiся доследў, тму зкнмерн, што двялося чкць Глiлея). П-другое, гэты пункт погляду злежыць д собы смог дследчык. Усё? Толькi што рскзня гiсторыя пцвярдже, што не, не ўсё. Вш Томт Iвнвiч зрбiў дкрыццё не толькi дзякуючы свйму тленту, ле яшчэ i тму, што ён быў якутм.

- Як? - сумеўся я. - Якое гэт ме знчэнне?

- Не здгдвецеся? Зрэшты, гэт мог зрбiць небвязков якут, з ткiм поспехм гэт мог жыццявiць тленвiты мнсi, ненец, чукч. Пётр Мiклевiч, што для вс ёсць сбк?

- Як што? Ну жывёлiн, сябр члвек...

- Вось тк цi прыклдн тк дкзў бы любы жыхр горд, любы ншчдк спрдвечных земляробў. Ну вы, шноўны, - ён згврыў д мяне, - што вм, ншчдку многiх пкленняў пляўнiчых, той смы сбк? Увогуле ўсё жывое? Не вм сбiст, якуту, тму ж Томту Iвнвiчу, члвеку пжылому, якi, пэўн, цудоўн пмятў iнше, негрдское жыццё? Ну?

- Аг, вось вы пр што... - скзць, што я здзiвiўся, знчл нiчог не скзць. - Пслухйце... няўжо?..

- Я нiчог не сцвярджю дклдн, я толькi прпную гiпотэзу. Лепшй вопрткi, чым прыдумлi эскiмосы, у плярнiкў не было i ням. Пры ўсiм рзмху нвуков-тэхнiчнй рэвлюцыi. Бйдрк... Перлiчвць можн доўг. Што, своесблiвсць нроднг тленту - спрв толькi мiнулг? Не, тврышы, i будучынi тксм. Адзiнств i днчсов нцыянльня сблiвсць свецкй культуры. Як чст мы вымўляем гэтыя словы, не здумвючыся нд глыбiнёй iх сэнсу, бо зводзiм усё д своесблiвсцi рхiтэктуры, рмяств, песень, тнцў i д тго пдобнг. Не, усё куды больш склдн. Цяпер рскжыце, што ткое вм, якуту, прырод, што вм жывёл i ўсё iнше.

- Ну... - я сумеўся. А, было не было! - Ногул, тк. Прыроду, жывёл i птушк мы члвечвлi, гэт нше зусiм нядўняе мiнуле... Што вы хочце, прырод - гэт нш дом, дзе прходзiл i цяпер прходзiць большя чстк жыцця! Цi любiм мы яе? Не тое слов... Ян i мы - гэт ўсё дно... П ншых нядўнiх уяўленнях, жывёлы рдуюцц, груюць, думюць, як члвек, у iх све клопты i пцехi, ёсць i пчуццё спрвядлiвсцi. Яны могуць рзмўляць з члвекм, рзумець яго нстолькi, што, гворчы, нпрыклд, пр мядзведзя, н яго нельг сврыцц - мож пчуць i дпомсцiць. Нельг без дй прычыны прычыняць боль жывёлм i птушкм. Дрэвы плчуць, клi ў лес увходзiць няўмек з сякерй... Ндврот, яны рдуюцц, клi бчць мйстр. I гэтк длей. Вядом, цяпер шмт што здецц нiўным...

- А шмт што ой як не пшкодзiл б перняць усiм у цяпершняй ншй эклгiчнй сiтуцыi... - уздыхнуў дзядок. - Тк, цяпер i гiсторыя Томт Iвнвiч пўсте зусiм iнчй.

Я з зхпленнем глядзеў н "фiлосф", хоць мль нiчог не мог дрознiць у цемры. Гэт ж трэб - скемiў тое, што пвiнен, бвязны быў уцямiць я!

- Што ж, - прмовiў той. - Мя гiпотэз, як бчыце, не зусiм бсурдня. Гэт кму-небудзь сбк - "iнструмент", ў Томт Iвнвiч Бсыргс быў ледзь не сўтрм. Менвiт ткi члвек пвiнен быў пярэдзiць свой чс, пйсцi н супрцоўнiцтв з жывёлй, двжыцц н ткi "ненвуковы" пдыход, якi, я ўпэўнены, клi-небудзь, клi мы зблiзiмся з прыродю (iнкш нм не жыць), стне звычйным. Тк, Томт Iвнвiч трохi iнчй глядзеў н свет, чым усе мы. Гэтым ён бвязны свiм продкм, свёй культуры, якя ў iм знiтвлся з сучснй, увбрўшы ўсё лепше з бедзвюх. Перд iм не стялi тыя псiхлгiчныя бр'еры, якiя ў гэтй прблеме былi б мль непзбежныя i цяжквыкнльныя. Але кнчтковы вынiк, н жль, сумны. Нехт, вядом, пўторыць дкрыццё Томт Iвнвiч, ле здзейснiць гэт з большым спзненнем, тму што нвук рухецц iнструментльным, у ддзеным выпдку доўгiм шляхм. Тысячы i тысячы пмруць зўчсн, клi толькi...

- Што? - выдыхнуў Пётр Мiклевiч, якi рзм з нмi зврожн счыў з нязвыклым ходм думкi "фiлосф".

- Спрв пскорыцц, - пусцiў руку н мё плячо, - клi п слядх Томт Iвнвiч пойдзе ён. Цi хто-небудзь нкштлт яго. Знйдзiце, Кэскiл, свйго Бсыргс, вярнiце нм стрчне, хворыя не пвiнны чкць.

Я здрыгнуўся д нечкнсцi. Але тут ж пбяцў здзейснiць усё. Цi мог я зрбiць iнчй? З тго чсу н мне ляжыць гэтя дкзнсць. Цi пдзелiць яе хто-небудзь с мною?