Пнсенко Леонид

Уртуйце ншы душы ! (н белорусском языке)

Ленiд Пнсенк

УРАТУЙЦЕ НАШЫ ДУШЫ!

Яшчэ нiколi ў жыццi ён не быў ткi счслiвы.

Усё сышлося, злдзiлся як мг лепей. У кнторы - прдк. Нрэшце з'явiлiся грошы, дкуль i як - што кму д гэтг. Дом - поўня чш, жонк здволеня жыццём, што з жнчынмi быве стрнмiчн рэдк, дзецi здровыя. Што яшчэ, скжыце, трэб нрмльнму, сярэдняму члвеку? Тк, ён веде, што не вызнчецц сблiвым розумм i не дсягнуў вяршынь, ён веде дзесяткi спкусў, якiя недступныя яму i будуць недступнымi яго дзецям - i тым не менш шчслiвы. Бо веде ўсяму цну i мяжу. Ён дволi млды, Бог дў яму здроўе, дсттк i яшчэ - вось гэте чроўне юне стврэнне, што сонн дыхе цяпер яму ў плячо. Зрэшты, якя лухт. Нiхто нiчог яму не двў. Ён усё зрбiў см, см дсягнуў, здбыў, звявў. I клi ўжо дзяквць з гэт, дык не Богу, не ўдчы, не выпдку, сбе! Толькi сбе.

Ён усмiхнуўся ў цемры, ледзь прыўзняўся н локцi, вуснмi знйшоў плячо кхнй, выгiн яе шыi. Невергодн! Толькi днойчы ў жыццi бчыў ён ткiя шыi, клi выпдков зйшоў у крцiнную глерэю i доўг ўстрывожн рзглядў пртрэты дўнейшых мйстроў, нмгючыся зрзумець, што ў iх не тк. Людзi як людзi, пмерлi ўсе дўно, нешт хвлюе, сблiв вобрзы жнчын. I клi ён месяцы тры тму спткў у зпыленых i пркурных клiдорх кнторы свю фею, дык прйшоў бы, зрзумел, мiм, кб не зсвяцiл яму з тумну клоптў i штодзённсцi гэтя тонкя беля шыя. Ён згврыў з дзяўчыню, дведўся, хто ян i з яког ддзел. Псля, пры сустрэчх у клiдорх офiс, стў спыняць яе, крыху гуллiв жртвць, без нiякй здняй думкi.

Аднекуль пчулся музык, i ён пглядзеў у бок зкрытг шторкй iлюмiнтр. Тм хлодны крсвiцкi кiян, плывучыя льды i нiколi рней не бчныя iм йсбергi. Тм, нпердзе, - Амерык. Рскошня, яркя крiн, нечым пдобня н iх велiзрны нептпляльны лйнер. Тм, нпердзе, яшчэ тыдзень, то i дв, свят, тут... Тут - глоўне. Яго дзяўчынк, яго знходк, дыямент, дшукны н сметнiку жыцця.

Ён прыгдў свё нечкне i крыху незвычйне прызннне ёй у кхннi.

Ён ужо дўно купiў з неклькi тысяч мнет кюту другог клс н см вялiкi ў свеце прход, якi рыхтвўся ў свё перше плвнне з Сўтгемптн д бергоў Амерыкi. Ён зкiнуў спрвы, прдчувючы См Вялiке Свят свйго жыцця. Ён упiвўся гэтым прдчувннем, вырзн ў той ж чс уяўляючы, што псля пдрожж яго чке звычйне руцiнне жыццё, с свiмi прблеммi i пдкопмi, ле гэт будзе потым, потым, цяпер - Аддух, Свят!

У гэтым эйфрычным стне, ужо склўшы рэчы i ддўшы пошнiя рспрджэннi, ён быходзiў кнтору, рзвiтвўся, выслухоўвў жрты i пждннi, некму бяцў сувенiры i тут, як зўсёды ў клiдоры, сустрэў белшыюю дзяўчынку.

Ён узяў яе з рукi, гучн i весел згврыў i рптм змоўк - у яго нвт у роце персохл, язык здрнцвеў, быццм д нркозу.

Ён упершыню ўбчыў тое, чго не зўвжў колькi месяцў. Як прыгож струменiцц п яе голй шыi тнюткi срэбны лнцужок, як знiке мленькi крыжык у мяккiм змроку лгчынкi...

- Што ж нм рбiць? - немведм ў кго спытўся Ён. - Рзумееш, млеч. Вось я гляджу н твой крыжык i зусiм не думю пр Бог, не мгу пр яго думць. У думкх я выцлоўвю тве дзiвосныя грудзi, прытуляюся д iх вчмi, пколвю i кзычу iх вейкмi. Бог пр гэт, дрэчы, веде i дўно дрвў мне.

Дзяўчын мўчл. Ян пусцiл вочы, i Ён рптм зрзумеў, што яго словы Ёй пдбюцц, што Ян ўспрыме iх як дзеянне i што клi Ён цяпер ж не скж Ёй усяго, дык потым будзе iнчй - горш цi ногул блг.

- Пслухйце, - скзў Ён, перходзячы н "вы" i горнучы Яе д сябе. Ён зусiм збыўся, дзе знходзiцц, збыўся, што iх могуць убчыць. - Я пслязўтр дплывю ў Амерыку. Я вс вельмi пршу, прост млю: склдзiце мне кмпнiю. Я буду чкць вс у порце. Я ўжо чкю.

- Добр, - слб ўздыхнул Ян, i Ён, шлелы д нечкнг шчсця, пбег перфрмляць квiток.

I вось яго рдсць побч! I хоць яны трое содняў зпр п'юць шмпнске, дргiя вiны i кньякi, хоць целы iх не пспявюць стывць д любоўнг гню, дыхнне Яе п-рнейшму чысте i цнтлiве, быццм дыхнне дзiцяцi, скур пхне кветнiкм - тк думў Ён, зсынючы i ўздыхючы д спкою i пяшчоты, рзлiтых у кожнй клетчцы цел.

А крбель iх плыў, грукючы ў трумх мшынмi, свецячыся гнямi ўсiх дзiнцццi жылых плубў. П-рнейшму грымел i мляв ўздыхл музык ў яго квярнях i рэстрцыях, кружылiся ў яе гукх зкхныя пры, мужчыны курылi i гулялi ў брыдж, пiлi, бмяркоўвлi сусветныя прблемы i жночую прыгжосць чстк зямног свету рухлся д днго мцерык д другог.

Потым был рнiц. Яны зкзлi сняднне ў кюту, Ян пiл шмпнске i мног смяялся. А яшчэ Ян дурэл ў тую рнiцу i, клi елi дэсерт, пчл вуснмi збiрць у яго ягды з мрожнг (Ён нвт не зпомнiў - якiя), i чым гэт скончылся, нвт см нездгдлiвы цi п-пурытнску нстроены чытч ужо, вядом, зрзумеў.

Яны цешылiся рскошй гэтг плывучг плц, пбывлi в ўсiх яго брх i рэстрцыях, дзе бвiлi чс кля дзвюх тысяч члвек, i Ён пкзвў Ёй мiльянерў i беднякоў-эмiгрнтў, ле нi з кiм сблiв не зводзiў знёмствў, бо перш з ўсё яны былi знятыя сбою.

Выявiлся, што яго мленькя фея выдтн тнцуе. Ён з рдсцю дведўся, што ян любiць слодке i бiцц цемры. Здецц, н другi ж дзень Ён перлiчыў рдзiмкi н яе целе, кожную пцлвў i скзў, што кб быў стролгм, дык будучыню прдкзвў бы не п зоркх, п яе рдзiмкх. А ў дзiн з вечроў яго кхня ў рзмове прцытвл нечыя вершы. Яны спдблiся Яму. Ён спытўся, чые гэт рдкi, i Ян пчл чытць Яму снеты Шэкспiр, i гэт было тк хорш, што Ён слухў, зтiўшы дыхнне, хоць нiколi рней вершмi не цiквiўся. А яшчэ... Зрэшты, гэт пусты знятк - пiсвць чужое шчсце. Якое б яно нi было, вялiке цi млое, яго ўсё роўн трэб пержыць смому.

У той дзень яны вячэрлi ў "Квярнi Прызьен" i вярнулiся ў кюту рн.

Ён пдхпiў Яе н рукi н прозе кюты, зкружыў, потым пусцiў н ложк, пчў нецярплiв рсшпiльвць туфелькi...

- Я зсыню, пусцi мяне, любы, - скзл Ян прз нейкi чс i дрзу ж зснул, зняможня д хмелю кхння, д iмi прыдумнг i здзейсненг свят, якое доўжылся ўжо чтыры цi пяць дзён.

Н ёй не было нiчог, крмя крыжык, i Ён выцлвў Яе ўсю, духмяную i цёплую, сцярожн дтыкючыся д ўсiх выгiнў яе цел i ў душы дзiвячыся з гэтых свiх пцлункў: нiводнй жнчыны з ўсё свё жыццё Ён тк не цлвў. Пд кнец Ён пцлвў крыжык н яе грудзях i птушыў нчнiк.

Ён лёг н спiну i ўявiў зоркi, якiя бчыў н плубе, - ключыя, мленькiя, змерзлыя, - нездрм ж пд вечр тк пхлдл.

Вусны яго ўсё яшчэ пмятлi крыжык. Цi то п кнтрсце - метл i цел, цi то з-з тго, што тут, н крблi, упершыню жыццявiлся яго крыху дзiўне прызннне ў кхннi, якое Ён з гэтыя днi пўтрыў - не ў думкх, няве! дзесяткi рзоў, i кожны рз яго прнiзвл востре пчуццё шчсця, што нi ў якое прўннне не iшло з тым, пдкзным фнтзiяй.

Яно было ткое вялiке, усебдымне, што ўвбрл ў сябе цяпер i свят iх целў, i бязмежнсць волi i пяшчоты, i гэты крыжык, i длёкiя хлодныя зоркi, перблытл ўсё, рзмыл ў пердсоннй слодзе, i з гэтг мрыв выплыл рптм думк пр Бог. Цiхя, спкойня, зусiм не дпведня тым бурлiвым пчуццям, якiмi Ён жыў пошнiя днi, нвт не думк, млiтв, смробня i нiўня, як уздых, як пошняе прызннне.

"Клi ты ёсць... Тм, сярод зорк... Клi ты ўсемгутны... Зрбi тк... Зрбi тк, кб гэт доўжылся вечн! Ну, не вечн, я рзумею... Усё жыццё. Усё нш жыццё. Я не хчу вяртцц ддому, у кнтору. Я не хчу стрцiць яе. Не хчу хiтрвць, мнiць, выкройвць неклькi гдзiн для сустрэч у гтэлi. Я не хчу былог жыцця, Госпдзi! Нi кнторы свёй, нi горд. Дй нм усё нове, Госпдзi. Пдоўжы гэте свят. Клi ты ўсемгутны, рзбi, клi лск, гэты крбель б крлвыя рыфы i дй нм квлчк рю! Не, не, не твйго, я яго i дрм не хчу. Хй гэт будзе незселеня высп, я ўсё зрблю свiмi рукмi, Бож, я здолею, я люблю прцвць. Я склду свё жыццё н выспе п цглiнцы, як гэт робяць мйстры-муляры. Мы нродзiм шмт дзяцей. Я пклпчуся, кб мя кхня дзень i ночь нсiл мё чргове дзiця, Госпдзi. Тут твёй дпмогi не сптрэбiцц. Ты толькi рзбi, клi лск, гэты крбель!.."

I толькi Ён пспеў ддумць пошнiя словы млiтвы, як дбыўся цуд.

Н iмгненне Ён некуды цi то нырнуў, цi то првлiўся i прытомнеў ужо п пояс у вдзе з кхнй н рукх. Вось ян - высп! Грче сонейк, пльмы, яркя зелянiн. Дзякуй тбе, Госпдзi! Я нiколi не верыў у цябе, дклдней, не здумвўся нд твiм iснвннем, ты, знчыцц, ёсць, ткi шчодры, велiкдушны. Як б'ецц сэрц! Зстецц толькi пбудзiць мю новую жонку, пкзць ёй рй, якi ты нм пдрвў, i пдзяквць тбе, усемгутны...

Стуклi ў дзверы кюты.

Ён шчоўкнуў змком, яшчэ пгойдвючыся ў пяшчотных хвлях сну i шкдуючы, што гэт быў толькi сон.

У клiдоры стяў мрскi фiцэр.

- Мы тонем, - скзў ён. - Тэрмiнов дзеньце выртвльныя кмiзэлькi н сябе i н дму i пдымйцеся н плубу, д шлюпк. Пршу як мг хутчэй.

- Вы псллi сiгнл бяды? - чмурэл спытўся Ён, усё яшчэ не рзвiтвючыся с сном-мрояй i не прымючы рэльнсцi тго, што дбывлся.

- Вядом, - дкзў фiцэр. - Рдыст перде яго няспынн. Абвязков дзеньцеся ў цёпле. Прбчце, я мушу iсцi будзiць сттнiх псжырў.

Ён пйшоў, не зчынiўшы дзвярэй.

Нш герой дкульгў д ложк, стў трмсiць кхную.

- Супкойся. Дй мне пспць, - слб дбiвлся Ян, думючы, нпэўн, што Ён зноў дмгецц кхння.

- Ды прчнiся ты! - зкрычў Ён. - Мы тонем!

Ён змрнвў добре пўгдзiны, кб пбудзiць яе i прымусiць дзецц, дзецц смому i нцягнуць жоўтыя выртвльныя кмiзэлькi.

- Ты ўсё прыдумў, скжы?! - жлсн пўтрл Ян, не знходзячы птрэбных рэчў. - Любы, скжы, што ты пжртвў. Ты жртуеш, г? Нш крбель не мож птнуць - пр гэт пiслi ўсе гзеты. Нвошт гэтыя недрэчныя жрты? Я стмiлся. Я хчу спць. Пслухй: усё спкойн. Нiхто нiкуды не бяжыць, не чувць гудк.

У яе словх быў сэнс, i н нейкi момнт Ён см пверыў, што гэт недрэчны жрт дурног цi п'янг фiцэр. Але нешт iнтуiтыўн пдкзвл яму не слухць шлпутне дзяўчо, спяшцц, спяшцц з усяе моцы.

Не звяртючы ўвгi н пртэсты i просьбы кхнй, Ён сiлй выцягнуў яе ў клiдор, убчыў тм iншых псжырў - рзгубленых, здзiўленых - i зрзумеў: усё гэт - прўд.

Н шлюпчнй плубе тоўпiлiся сотнi людзей, нвокл стяў трывожны гомн.

Яго кхня нрэшце пверыл i цiх зплкл. Гэтыя слёзы дрзу ж вярнулi Яму здольнсць думць i дзейнiчць. Цвярозым позiркм дзелвог члвек Ён iмгненн вызнчыў: клi сюды рынуцц шлелыя псжыры трэцяг клс, тых шсцi шлюпк, якiя пкуль яшчэ не спусцiлi н вду, вядом ж, н ўсiх не хопiць.

Ён рушыў д блiжэйшй, н хду супкойвючы свю дзяўчынку, угворвючы яе не плкць.

- Кiнь. Нiчог стршнг не будзе. Ну, пплвем крыху ў шлюпцы. Дробязь! Д нс ужо спяшюцц н дпмогу.

Iх спынiў фiцэр:

- Толькi жнчыны i дзецi. Пкуль - толькi жнчыны i дзецi.

Ян зплкл яшчэ мцней, пвiсл ў яго н шыi.

- Я нiкуды без цябе не пйду!

- Супкойся, любя, - угворвў Ён яе i цiхеньк пдштурхоўвў д прходу, зробленг мркмi. - Iдзi! Хутчэй! Я буду побч з тбою - вось убчыш.

I Ян пслухлся, божя вечк, як пслухлся тды, у клiдоры офiс.

А Ён, зрыентвўшыся, тут ж рзгрнуў бурную дзейнсць, дпмгючы фiцэрм i мтросм пдтрымлiвць прдк пры псдцы н шлюпкi. Крем вок ён увесь чс счыў з дзiнццтю, дзе был яго кхня, трымўся побч. I клi дзiнццтя рушыл ў цемру, з борт, Ён с спрытм звер слiзгнуў прз мтроскi крдон, пякючы длонi, спусцiўся п кнце н крму шлюпкi i тут ж трпiў у бдымкi свёй любй. У гульнй мiтуснi, у клейдскопе светленых iлюмiнтрў, пблiзу якiх пусклся н вду шлюпк, яго ўчынк зстўся незўвжны.

Сптрэбiлiся весляры - i Ён прбiўся скрозь нтоўп д вясл. З iм следм у цемры ценем прйшл яго спдрожнiц.

Яны дплывлi д крбля - ён, велiзрны, ззяў гнямi, нос яго ўжо крыху сеў, i цяжк было пверыць, што гэты плывучы горд мож хутк пйсцi пд вду. Сярод глшэнняў, уздыхў, шэптў, iстэрычных крыкў Ён злвiў слов "йсберг" i здзiвiўся: як ж яны не дчулi ўдру ледзяной гры?

I тут Ён успомнiў свю нчную млiтву - i жхнуўся.

- Бож, - прмрмытў Ён, сутргв прцуючы вяслом, - ты ўсё перблытў. Дзе вострў, дзе крлвыя рыфы?! З бортм - ледзяня вд. Тм смерць - з бортм. Што ты нрбiў, Госпдзi?! Хiб гэтг я ў цябе прсiў?

Шлюпку рптм рэзк гйднул. Кхня, дпусцiўшы н iмгненне яго локць, ускрыкнул i ўпл ў вду. Ён кiнуў вясло, скочыў услед з ёю i тксм ўскрыкнуў - пякл ледзяня вд.

Бож! Дзе Ян? Вось! Вось Ян! Вочы зплюшчныя, ле дыхе. Вiдць, спужлся цi перхпiл дух д холду.

- Гэй, дпмжыце! - зкрычў Ён, убчыўшы, што брысы шлюпкi дыходзяць у ноч. - Пдбярыце нс!

У дчi Ён схпiў кхную з плечы, пчў трэсцi з усяе моцы.

- Прцуй рукмi i нгмi, чуеш! Мы скчнеем у гэтй вдзе! Врушыся!

З крбля днеслся музык, i Ён пдумў, што звр'яцеў. Не, н шлюпчнй плубе спрўды вiдць былi мленькiя постцi ркестрнтў. Гэт яны звр'яцелi: грюць "Блiжэй д цябе, Госпдзi!" Дзiв што!

- Дпмжыце! - зноў зкрычў Ён i ппярхнуўся выпдкопй хвляй. Узляцел святляльня ркет. У яе прывiдным святле Ён убчыў побч дзесяткi людзей, якiя боўтлiся ў ледзяной вдзе. Шлюпкi былi крыху нводдль.

Пдтрымлiвючы глву кхнй, кб не зхлынулся, Ён пдняў вочы д неб i зшптў - горч, умольн, шчыр:

- Уртуй нс, Госпдзi! Ахвярую тбе ншыя душы i думкi. Аддм усе грошы, усё жыццё свё н ўсхвленне твё. Злiтуйся нд нмi! Уртуй хця б яе.

Хвля зноў плюхнул ў твр. Ён ледзьве не зхлынуўся. Адкшляўшыся, с слязьмi дчю н вчх ён гнеўн крыкнуў небу:

- Не чуеш?! Дзе ж ты, кб цябе чорт узяў?!

- Пглядзi н сябе, члвек. Клiчш мяне перд смерцю i блюзнерыш.

Голс быў цiхi i бясконц стомлены.

Бог - сухенькi стры, д яког зыходзiл слбое ззянне - стў нд iмi, бпёршыся н суквты кiй. Апрнуты ён быў у кляны злтны плшч, вкол яго лысвтй глвы, быццм нiмб, свяцiлiся рэдкiя i, вiдць, вельмi лёгкiя сiвыя влсы. Акiянскiя хвлi дкрнлiся д крысў плшч, бо Гсподзь стяў мль п кленi ў вдзе.

- Ты ўвесь чс клiчш мяне, сын мой, - звярнуўся Бог д ншг збянтэжнг героя. - Дрэмн. Я не дпмгу тбе ў твёй бядзе.

- Чму, Бож? Ты ж усемгутны. Хiб тбе цяжк?

Бог сумн ўсмiхнуўся.

- Зпомнi: не я вс, вы мяне, людзi, клiсьцi стврылi, вер члвечя. I пкуль вс, пвернутых д мяне душою, было вялiке мноств, я н смой спрве быў усемгутны. Цяпер усё змянiлся. Нiхто нi ў што не верыць. Нi ў мяне, нi ў мiх няшчсных сыноў, якiя пдзялiлi святло i цемру, нi ў сябе. Вось i знiкл мя сiл. Пглядзi: мяне ўжо вд не трыме, усе ногi прмчыў, я ж п ёй кi п сушы пвiнен хдзiць. I Хрыстос д вс больш не прыйдзе вы зноў здрдзiлi яму i другi рз збiлi.

- Цябе?! Не трыме?! - уржны, Ён нвт н iмгненне збыўся пр тое, што пгрже яму i яго кхнй: см больше прз гдзiну выртвльныя кмiзэлькi будуць трымць н вдзе дв скчнелыя трупы. - Што ж рбiць?

- Кму, сын мой? Вм цi мне?

- Вм. Нм. Усiм нм.

- Выртоўвйце сябе смi, дзецi ме, - скзў стры i пглядзеў н неб. Смотня зорк псылл дтуль прменьчык. - Уртуеце све душы - i я прыйду, я вярнуся. А цяпер бывй, мне ўжо пр вяртцц.

"Няўжо гэт не пердсмяротне трызненне? - пдумў Ён, хоплены хлодным дчем i тугою. - Я ж не верыў! Звяртўся, пўтрў звыклыя словы, бяцў усё н свеце - i не верыў. Тк, н ўсялякi выпдк, бо спужўся, стрцiў ндзею. А ён, бч ты, ёсць, ле днчсов - яго ўжо як бы i ням... Што ж мы нрбiлi, людзi?! I хто, клi не ён, выртуе нс?! А хто яго выртуе?!"

Бог з нтугй выцягнуў з вды спчтку дну нгу, пствiў яе п нябчную прыступку нябчнй лесвiцы, псля другую, i стў пдымцц: мрудн, трымючыся з зорны прменьчык, увесь чс губляючы i з цяжксцю знходзячы пору. Вiдць, i нябесня лесвiц ўжо ледзь-ледзь трымлся.

Члвек дчувў пякучы боль i жх.

Збыўшыся н хуткую свю пгiбель, н кхную, н шлюпкi, якiя трэб вышуквць у мрской прсторы, ён у думкх з пошняе сiлы дпмгў Госпду Богу свйму: пдстўляў плячо, пдтрымлiвў, тм, дзе прыступкi нябеснй лесвiцы пдгнiлi i блмлiся, не грэбвў пдствiць змест iх длонi све.

I чым болей ён стрўся, тым мцней - зусiм невядом чму - нлягў н свё вясло првы вясляр сёмй шлюпкi, i нос яе iшоў улев, туды, дзе ў цемрдзi гiнулi ў ледзяной вдзе яшчэ не бчныя с шлюпкi людзi.

Перклл Глiн Шрнговiч