Hoofdstuk 4

Brun draaide zich op zijn hielen rond en beende naar de richel. Toen hij om de vooruitstekende punt heen gelopen was stond hij stil, abrupt tot staan gebracht door wat hij daarachter zag. Opwinding bruiste door zijn aderen. Een grot! En wat voor een grot! Bij de eerste oogopslag wist hij dat dit de grot was die hij zocht, maar hij trachtte zijn emoties te beheersen en zijn groeiende hoop in bedwang te houden. Met bewuste inspanning richtte hij zijn aandacht op de bijzonderheden van de grot en de ligging ervan. Zo sterk concentreerde hij zich, dat hij het kleine meisje ternauwernood opmerkte.

Zelfs van waar hij stond, op een afstand van een kleine honderd meter, was de min of meer driehoekige ingang, als in het grijsbruine gesteente uitgehouwen, groot genoeg om daarachter een holte te doen vermoeden die zijn stam meer dan voldoende ruimte zou bieden. De opening lag op het zuiden, zodat er het grootste deel van de dag zonlicht naar binnen viel. Als om dat te bevestigen deed een zonnestraal die een spleetje in de wolken boven hem gevonden had, de roodachtige aarde van de brede strook grond voor de grot opgloeien. Brun bekeek de omgeving en maakte snel de balans op. Een hoge rotswand aan de noordzijde en een tweede op het zuidoosten boden beschutting tegen de wind. Water is ook vlak in de buurt, dacht hij, in gedachten het zoveelste pluspunt noterend toen hij het rustig voortkabbelende beekje aan de voet van een zachtglooiende helling ten westen van «Ie grot zag. Het was verreweg de meest aantrekkelijke plek die lui tot dusver had gezien. Hij wenkte Grod en Creb, met moeite zijn geestdrift beheersend tot ze bij hem zouden zijn om de grot van dichterbij te bekijken.

De beide mannen haastten zich naar hun leider toe, gevolgd door Iza die Ayla kwam halen. Ook zij wierp een kritische blik op de grot en knikte voldaan voor ze met het kind naar de opgewonden gesticulerende groep stamleden terugkeerde. Bruns onderdrukte emoties hadden zich aan de anderen medegedeeld. Ze wisten dat er een grot gevonden was en ze wisten dat Brun dacht dat deze goede mogelijkheden bood. Helle zonnestralen priemden dooi de sombere bewolking heen en leken de sfeer van hoop nog te versterken. Brun en Grod grepen hun speren stevig vast toen de mannen gedrieën op de grot afliepen. Ze zagen geen tekenen van menselijke bewoning, maar dat was nog geen waarborg dat de grot onbewoond was. Vogels fladderden kwetterend en tsjilpend, omlaagduikend en heen en weer vliegend de grote opening in en uit. Vogels zijn een goed voorteken, dacht Mog-ur. Behoedzaam kwamen de mannen naderbij en liepen voor de ingang langs terwijl Brun en Grod zorgvuldig naar verse sporen en mest uitkeken. De meest verse waren enkele dagen oud. Deze prenten, en de grote tandafdrukken in zware, door machtige kaken gekraakte dijbeenbotten vertelden hun eigen verhaal: een troep hyena's had de grot als tijdelijk onderkomen gebruikt. De verscheurende rovers hadden een bedaagd damhert aangevallen en het karkas naar de grot gesleept om hun maal in alle rust en relatieve veiligheid te verorberen.

Opzij van de grot en dichtbij de westkant van de opening bevond zich, omgeven door een wirwar van ranken en struikgewas, een vijvertje dat door een bron gevoed werd; het teveel aan water liep in een smal stroompje weg naar de beek. Terwijl de anderen wachtten, volgde Brun het water terug tot waar het even boven de grond uit de steile, ruwe, dichtbegroeide buitenwand van de grot welde. Ook direct bij de bronuitgang was het sprankelende water fris en zuiver. Brun voegde het vijvertje toe aan de lijst pluspunten van de plek en ging naar de anderen terug. De ligging van de grot was goed, maar de grot zelf zou de doorslag geven. De beide jagers en de tovenaar maakten zich op om het grote, donkere gat binnen te gaan.

Ze liepen terug naar de oostzijde van de ingang en keken naar de bovenpunt van de driehoekige opening omhoog toen ze het gat in de berg in liepen. Al hun zintuigen waren tot het uiterste gespannen terwijl ze omzichtig verder de grot ingingen, dicht langs de wand lopend. Toen hun ogen aan het schemerig interieur gewend raakten, keken ze vol verbazing om zich heen. Een hoog oprijzende zoldering overspande een enorme ruimte, die groot genoeg was om er vele malen hun aantal in te huisvesten. Voetje voor voetje schoven ze langs de ruwe rotswand voort, uitkijkend naar eventuele openingen die naar dieper gelegen nissen zouden kunnen voeren. Dicht bij de achterwand sijpelde een tweede bron uit de muur; het water drupte omlaag en verzamelde zich in een donker plasje dat even verderop in de droge zanderige bodem verdween. Vlak voorbij de plas liep de grotwand weer met een scherpe bocht terug naar de ingang. Bij het volgen van die westelijke muur zagen ze in het geleidelijk weer toenemende licht een donkere spleet die zich duidelijk aftekende

tegen de dofgrijze wand. Op een teken van Brun brak Creb zijn schuifelende gang af terwijl Grod en de leider de scheur naderden en naar binnen keken. Ze zagen volslagen duisternis. Grod!' beval Brun, met een gebaar dat aangaf wat hij wilde hebben. De onderaanvoerder repte zich naar buiten terwijl Brun en Creb vol spanning wachtten. Toen hij buiten was, liet Grod zijn ogen over de begroeiing dwalen en ging toen op een klein

groepje zilversparren af. Harsachtige, door de bast heen gedrongen pek glom in harde klonters op de stammen. Grod prikte de bast los; vers kleverig sap parelde uit de witte wond op de stam. Hij brak enkele dorre takken af die nog onder de levende groene twijgen aan de boom zaten, haalde een stenen vuistbijl uit een plooi van zijn omslag, hakte een groene tak af en ontdeed die vlug van de zijtakken. Hij bond de pekachtige bast en dorre twijgjes met taai gras aan het uiteinde van de groene tak, haalde voorzichtig het gloeiende kooltje uit de oeroshoren aan de riem rond zijn middel, hield deze bij de pek en begon te blazen. Weldra holde hij de grot weer binnen met een brandende toorts in de hand

Terwijl Grod het licht hoog boven zijn hoofd hield en Brun voor I" ui ml zijn knots stevig omklemde voor het geval dat, gingen de mannen de donkere spleet in. Ze slopen zwijgend door een malle gang die na enkele stappen abrupt in de richting van de achterwand van de grot afboog, en vlak na die bocht in een tweede grot uitkwam. Deze ruimte, die veel kleiner was dan de hoofdgrot was bijna rond, en tegen de verste wand glansde een stapel beenderen wit op in het flakkerende licht van de toorts. Brun ging er dichter naar toe om beter te kunnen kijken, en zijn ogen spreidden zich wijdopen. Hij beheerste zich met moeite, gaf Grod een teken en beiden gingen snel terug.

Mog-ur wachtte gespannen, zwaar op zijn staf leunend. Toen Brun en Grod uit de donkere opening te voorschijn stapten, keek de tovenaar verbaasd op. Het was niets voor Brun om zo opgewonden te zijn. Op een wenk volgde Mog-ur de twee mannen het donkere gangetje weer in. Toen ze de kleine ruimte bereikten, hield Grod de fakkel omhoog. Mog-urs ogen vernauwden zich toen hij de stapel beenderen zag. Hij schoot erop af en zijn staf viel kletterend op de grond toen hij zich op zijn knieën liet vallen. In de stapel graaiend zag hij een groot langgerekt voorwerp. Hij duwde de andere botten opzij en raapte de schedel op.

Er was geen twijfel mogelijk. De hoge frontale welving was dezeIfde als die van de schedel die Mog-ur in zijn mantel droeg. Hij ging rechtop zitten, hield de enorme schedel op ooghoogte en keek ongelovig en eerbiedig in de donkere oogkassen. Ursus had deze grot gebruikt. Aan de hoeveelheid beenderen te zien hadden hier vele jaren holeberen overwinterd. Nu begreep Mog-ur Bruns opwinding. Het was het beste voorteken dat ze hadden kunnen krijgen. Deze grot was de woning van de Grote Holebeer geweest. Zelfs de rotsige grotwanden waren doortrokken van het wezen van het zwaargebouwde schepsel dat de Stam boven alle andere aanbad, boven alle andere eer bewees. Voorspoed en geluk zouden zeker deel zijn van de stam die zich hier vestigde. Aan de ouderdom van de beenderen was te zien dat de grot al jaren niet meer was bewoond en eenvoudig lag te wachten tot zij hem zouden vinden.

De grot was volmaakt, gunstig gelegen en ruim, met een apart vertrek voor geheime rituelen dat ze zomer en winter konden gebruiken, een vertrek dat vervuld was van het bovennatuurlijk mysterie van het geestelijk leven van de Stam. Mog-ur had al visioenen van allerlei ceremonieën die hij er leiden zou. Deze kleine grot zou zijn domein zijn. Hun speurtocht was ten einde, de stam had een thuis gevonden als tenminste de eerste jacht succesvol was.

Toen de drie mannen de grot verlieten, scheen de zon en werden de wolken door een straffe wind uit het oosten tot een snelle aftocht gedwongen. Brun vatte het op als een goed voorteken. Trouwens, ook als de wolken in een stortvloed van water compleet met bliksem en donder opengescheurd waren, zou hij dal als een goed teken hebben opgevat. Niets had een domper op zijn overgrote vreugde kunnen zetten of zijn innige voldoening kunnen verstoren. Hij stond op het terras voor de grot en keek naar het uitzicht. Recht vooruit kon hij tussen twee heuvels door een brede, glinsterende open watervlakte zien. Hij had niet beseft dat die zo dichtbij was, en een herinnering kwam boven die het raadsel van de snel stijgende temperatuur en de ongewone begroeiing oploste.

De grot bevond zich in een uitloper van een bergketen op de zuidpunt van een schiereiland dat tot halverwege in een binnen zee stak die middenop het continent lag. Het schiereiland was op twee punten met het vasteland verbonden. De voornaamste ver binding werd gevormd door een brede landtong in het noorden, maar een smalle strook zoutig moerasland liep door tot aan het hoge bergachtige land in het oosten. Het zoute moeras vormde tevens een drassige afwatering voor een kleinere binnenzee aan de noordoostkust van het schiereiland.

De bergen achter hen beschermden de kuststrook tegen de strenge winterkou en snijdende winden die de continentale ijskap in hei noorden veroorzaakte. Door het nooit bevriezende water van de zee getemperde aanlandige winden zorgden voor een smalle gematigde zone op de beschutte zuidpunt en voorzagen in voldoende vocht en warmte voor het dichte loofbomenwoud van de gematigde luchtstreken.

De grot lag op een ideale plaats, ze hadden er het beste van twee werelden. De temperatuur was er hoger dan waar in de omliggende gebieden ook en er was een overvloed aan hout voor brandstof tijdens de koude wintermaanden. De wijde zee was vlakbij, vol vis en schaaldieren, en kliffen langs de kust boden onderdak aan nestelende kolonies zeevogels en leverden eieren. I let loofbos was een waar paradijs voor de voedselverzamelaar: vol vruchten, noten, bessen, zaden, eetbare planten en bladgroenten. Vers water was in bronnen en stroompjes direct voorhanden. Maar wat het voornaamste was, ze bevonden zich op li. hls korte afstand van de open steppen, waar de enorme kudden grote herbivoren graasden die niet alleen vlees, maar ook kleding en gebruiksvoorwerpen leverden. De kleine stam van jagers en voedselverzamelaars leefden van wat het land hen bood, en dit land bood hen een overstelpende overvloed. Mi mi voelde nauwelijks de grond onder zijn voeten toen hij naar de wachtende stam toe liep. Hij kon zich geen perfectere grot voorstellen. De geesten zijn bij ons teruggekeerd, dacht hij. Misschien heeft ze ons wel nooit verlaten, misschien wilden ze ons alleen maar naar deze grotere, mooiere grot laten verhuizen, Natuurlijk! Dat moet het zijn! Ze waren de oude grot beu, ze willen een nieuwe woning, dus maakten ze een aardbeving om ons er weg te laten gaan. Misschien hadden ze de doden die bij de aardbeving gevallen waren in de geestenwereld nodig en leidden " ons naar deze nieuwe grot om het verlies goed te maken. Ze moeien ons op de proef gesteld hebben, en ook mij, als leider. Hij ui om kon ik niet besluiten of we terug zouden gaan of niet. Ui nu was blij dat hij als leider niet gefaald bleek te hebben. Als

lal mei volstrekt ongepast geweest was, zou hij zijn teruggerend om  de anderen te gaan vertellen.toen de drie mannen weer in het gezicht kwamen, hoefden ze niemand te vertellen dat hun zwerftocht afgelopen was. De anderen wisten het direct. Van degenen die daar stonden te wachten, hadden alleen Iza en Ayla de grot gezien, en alleen Iza kon hem naar waarde schatten; ze was er zeker van geweest dat Brun hem zou willen betrekken. Nu kan hij Ayla niet wegsturen, dacht Iza. Als zij er niet geweest was, zou Brun zijn omgekeerd voor we de grot vonden. Ze moet een sterke totem hebben, en een die geluk brengt ook. Ze brengt zelfs ons geluk. Iza keek naar het kleine meisje naast haar, dat zo volkomen onbewust was van de opwinding die ze veroorzaakt had. Maar als ze zoveel geluk heeft, waarom heeft ze dan haar familie verloren? Iza schudde haar hoofd. Ik zal nooit iets van de werkwijze van de geesten begrijpen.

Ook Brun stond naar het kind te kijken. Zodra hij Iza en het meisje zag, herinnerde hij zich dat het Iza was geweest die hem van de grot vertelde, en ze zou die nooit gezien hebben als ze Ayla niet achterna gegaan was. De leider had zich eraan geërgerd dat het kind in haar eentje wegdwaalde; hij had iedereen gezegd te wachten. Maar als ze niet zo ongedisciplineerd was geweest, had hij de grot niet gezien. Waarom zouden de geesten haar er het eerst heen geleid hebben? Mog-ur had gelijk, hij heeft altijd gelijk, de geesten waren niet boos geworden dat Iza zich over het kind ontfermd had, ze waren niet kwaad dat Ayla bij hen was. Integendeel, ze leken haar zelfs te begunstigen. Brun wierp een blik op de mismaakte man die in zijn plaats leider had behoren te zijn. We mogen ons gelukkig prijzen dat mijn broeder onze Mog-ur is. Vreemd, dacht hij, ik heb hem in lang niet meer als mijn broeder gezien, sinds onze kinderjaren niet meer. Brun had Creb voor het laatst als zijn broer gezien toen hij nog een jongen was die met zichzelf worstelde om de zelfbeheersing te verwerven waar de mannen van de stam over moesten beschikken, vooral degene die voorbestemd was om leider te zijn. Zijn oudere broer had zijn eigen strijd gestreden tegen pijn en hoon omdat hij niet jagen kon, en hij scheen te weten wanneer Brun het bijzonder zwaar had. De zachtmoedige blik van de gebrekkige had zelfs toen al een kalmerende uitwerking, en Brun had zich altijd beter gevoeld wanneer Creb naast hem zat en hem troostte met zijn stilzwijgend begrip. Alle kinderen van dezelfde vrouw waren bloedverwanten, maar alleen kinderen van hetzelfde geslacht gebruikten het meer intieme woord broeder of zuster voor elkaar, en dan nog alleen in hun vroege jeugd of in zeldzame ogenblikken van bijzondere verbondenheid. Mannen hadden geen zusters, zoals vrouwen geen broeders hadden; Creb was Bruns bloedverwant, én zijn broeder; Iza was alleen hun bloedverwante, en zij had geen zusters. I r was een tijd dat Brun meelij had met Creb, maar zijn ontzag voor Crebs kennis en vermogens had hem sindsdien allang zijn mismaaktheid doen vergeten; hij was zelfs bijna opgehouden hem nog als een man te zien, zag hem alleen nog als de grote magiër wiens wijze raad hij dikwijls vroeg. Brun geloofde niet dat zijn broeder het ooit had betreurd dat hij geen leider was geworden, maar soms vroeg hij zich af of de gebrekkige het nooit tammer vond geen gezellin en geen kinderen van die gezellin te hebben. Vrouwen konden zo af en toe knap lastig zijn, maar ze In achten toch ook dikwijls gezelligheid en warmte bij de vuurplaats. Creb had nooit een gezellin gehad, had nooit leren jagen, had nooit de vreugden of de verantwoordelijkheden van een normale man gekend, maar hij was Mog-ur, dé Mog-ur. Brun wist niets van magie en weinig van geesten, maar hij was de leider, en zijn gezellin had een flinke zoon gebaard. Zijn hart werd warm van vreugde bij de gedachte aan Broud, de jongen die hij bezig was op te leiden om later zijn plaats in te kunnen nemen. Ik zal hem op de volgende jacht meenemen, besloot Brun plotseling, op de jacht voor het grotfeest. Dat kan dan zijn inwijdingsjacht worden. Als hij daarbij zijn eerste grote prooi doodt, kunnen we zijn inwijding tot man in de grotceremonie opnemen. Wat zou Ebra trots zijn. Broud is oud genoeg en hij is \lerk en dapper. Een beetje te koppig soms, maar hij leert zijn heftige aard wel beheersen. Brun had behoefte aan een jager erbij. Nu de stam een thuis had, was er veel werk te doen vanwege de voorbereidingen voor de komende winter. De jongen was bijna twaalf, meer dan oud genoeg om tot man bevorderd te worden. Broud kan de herinneringen voor het eerst delen in de nieuwe grot, dacht Brun. Ze zullen extra sterk zijn; Iza zal de drank maken.Iza! Wat moet ik met Iza doen? En met dat meisje? Iza is al aan haar gehecht, hoe vreemd ze ook is. Het zal wel komen doordat ze zo lang kinderloos is geweest. Maar binnenkort heeft ze zelf een kind, en ze heeft geen metgezel die in haar onderhoud kan voorzien. Met het meisje erbij zullen er twee kinderen zijn die we onder moeten brengen. Iza is niet jong meer, maar ze is zwanger, en ze heeft haar toverkunst en haar hoge rang, die een man extra aanzien zouden verschaffen. Misschien zou een van de jagers haar als tweede vrouw willen nemen, als dat vreemde kind er tenminste niet was. De vreemdelinge die de geesten begunstigen.ze zouden misschien echt kwaad worden als ik haar nu wegstuurde. Misschien zouden ze de aarde wel weer laten schudden. Brun huiverde.

Ik weet dat Iza haar wil houden en ze hééft me van de grot verteld. Ze heeft wel een beloning verdiend, maar het moet niet te duidelijk zijn. Als ik haar het meisje liet houden zou dat haar beloning kunnen zijn, maar het meisje is geen Stam. Zouden de stamgeesten haar wel accepteren? Ze heeft niet eens een totem; hoe kunnen we haar bij ons laten blijven als ze geen totem heeft? Geesten! Ik begrijp niets van ze!

'Creb,' riep Brun. De tovenaar draaide zich om, verrast dat Brun hem bij zijn persoonlijke naam riep, en hinkte naar de leider toe toen deze gebaarde hem onder vier ogen te willen spreken. 'Dat meisje dat Iza meegenomen heeft, je weet dat ze niet tot de Stam behoort, Mog-ur,' begon Brun, enigszins onzeker. Creb wachtte. 'Jij was degene die zei dat ik Ursus moest laten bepalen of ze in leven mocht blijven. Nu, het ziet ernaar uit dat hij dat gedaan heeft, maar wat doen we nu verder met haar? Ze is niet van de Stam. Ze heeft geen totem. Onze totems staan niet eens toe dat er iemand van een andere stam aanwezig is bij de ceremonie waarmee wij de grot voor hen inwijden; alleen degenen wiens beschermgeesten er zullen wonen mogen erbij zijn. Ze is nog zo jong, ze zou zich alleen nooit redden, en je weet dat Iza haar wil houden, maar hoe moet 't dan met de grotceremonie?' Creb had juist op een dergelijke vraag gehoopt, hij had zijn antwoord klaar. 'Het kind heeft wél een totem, Brun, zelfs een machtige. We weten alleen niet welke. Ze is door een holeleeuw aangevallen, maar het enige wat ze eraan overgehouden heeft, zijn een paar krabben.'

'Een holeleeuw! Daar zouden niet veel jagers zo gemakkelijk van af zijn gekomen.'

'Zo is het. En ze heeft lange tijd alleen rondgezworven, ze was de hongerdood nabij. Toch is ze niet gestorven, ze werd op ons pad geplaatst zodat Iza haar zou vinden en meenemen. En vergeet niet dat je het Iza niet belet hebt, Brun. Het meisje is jong voor een dergelijke beproeving,' sprak Mog-ur verder, 'maar ik geloof dat ze door haar totem op de proef gesteld werd om te zien of ze hem waardig is. Haar totem is niet alleen sterk, hij brengt ook geluk. We zouden allen in haar geluk kunnen delen, misschien doen we dat al.' 'Je bedoelt de grot?'

'Hij werd haar het eerst geopenbaard. We gingen al bijna terug; je had ons er al zo dicht bij gebracht, Brun . . .' 'De geesten hebben me geleid, Mog-ur. Ze wilden een nieuw thuis.'

'Ja, natuurlijk hebben ze je geleid, maar toch openbaarden ze de grot het eerst aan het meisje. Ik heb er eens over nagedacht, Brun. Er zijn twee kleintjes die hun totem nog niet kennen. Ik heb geen tijd gehad; het vinden van een nieuwe grot ging vóór. Maar ik denk dat we de totemceremonie van die twee wel tegelijk met de grotceremonie kunnen houden. Het zou hen geluk brengen en hun moeders veel genoegen doen.' 'Wat heeft dat met het meisje te maken?' ' Wanneer ik ga mediteren om de totems van de kleintjes te weten te komen, zal ik ook om de hare vragen. Als haar totem zich aan mij openbaart, kan zij ook in de ceremonie worden opgenomen. I let zou niet veel van haar eisen, en dan kunnen we haar tegelijkertijd in onze stam opnemen. Dan zal het geen problemen geven als ze blijft.'

I laar in de stam opnemen! Ze is niet van de Stam, ze is bij de Anderen geboren. Wie heeft er iets gezegd over haar in de Stam opnemen? Dat zou nooit gaan, Ursus zou het niet dulden. Het is nog nooit gebeurd!' wierp Brun tegen. 'Het was niet mijn bedoeling haar één van ons te maken, ik vroeg me alleen af of de geest en zouden toestaan dat ze bij ons bleef tot ze wat ouder is.' 'lza heeft haar het leven gered, Brun. Zij draagt nu de geest van lui meisje voor een deel in zich, en dat maakt het kind gedeeltelijk lid van de Stam. Ze wandelde al bijna in de volgende wereld, maar nu is ze weer springlevend. Dat is bijna hetzelfde als opnieuw geboren worden, in de Stam.' Creb kon de leider zijn kaken opeen zien klemmen in verzet tegen die gedachte en ging haastig verder, voordat Brun iets kon zeggen.

Mensen van de ene stam gaan soms over tot de andere, Brun. I >nar is niets ongewoons aan. Het is wel gebeurd dat de jonge mensen van vele stammen zich bij elkaar aansloten om nieuwe stammen te vormen. Herinner je je de laatste Stambijeenkomst, toen twee kleine stammen besloten samen te gaan? Ze gingen allebei steeds verder in aantal achteruit, er werden niet genoeg kinderen geboren, en van die er wel geboren werden overleefden ii weinig het eerste levensjaar. Iemand in de stam opnemen is mei nieuw,' betoogde Creb.Dat is wel waar, soms sluiten mensen van de ene stam zich inderdaad bij een andere aan, maar het meisje is niet van de '•tuin. Je weet niet eens of de geest van haar totem tot je zal "spreeken, Mog-ur; en zo ja, hoe weetje dan dat je hem zult verstaan? Ik kan haar niet eens verstaan! Denk je werkelijk dat je 'het zult kunnen? Haar totem ontdekken?'

ik kan het alleen proberen. Ik zal Ursus vragen me te helpen Geesten hebben hun eigen taal, Brun. Als het zo moet zijn dat ze bij ons blijft, zal de totem die haar beschermt zorgen dat ik hem

versta.'

Brun dacht een ogenblik na. 'Maar zelfs als je haar totem ontdekt, welke jager zal haar willen hebben? Iza en haar kleine betekenen straks al een extra last, en we hebben niet meer zoveel jagers. Bij de aardbeving is niet alleen Iza's partner omgekomen, ook de zoon van Grods gezellin, een jonge, sterke jager, is gedood en Aga's metgezel, en zij heeft twee kinderen, en ook haar moe der deelde dat vuur.' Even was er pijn in de ogen van de leider toen hij aan de doden in zijn stam dacht. 'En Oga,' sprak Brun verder. 'Eerst werd de metgezel van haar moeder op de horens genomen en vlak daarna kwam haar moeder zelf bij de instorting om. Ik heb Ebra gezegd dat het meisje bij ons kon komen. Oga is bijna een vrouw. Wanneer ze oud genoeg is, denk ik haar aan Broud te geven, dat zal hem wel bevallen,' peinsde Brun, een ogenblik afgeleid door gedachten aan zijn andere verantwoordelijkheden. 'De mannen die nog over zijn, hebben het al zwaar genoeg zonder het meisje erbij, Mog-ur. Als ik haar in de stam opneem, aan wie kan ik Iza dan geven?'

'Aan wie was je van plan haar te geven tot het meisje oud genoeg zou zijn om ons te verlaten, Brun?' vroeg de eenogige. Deze vraag bracht Brun in verlegenheid, maar Creb sprak door voor hij kon antwoorden. 'Je hoeft geen jager met Iza of het kind te belasten, Brun. Ik zal voor hen zorgen.' 'Jij!'

'Waarom niet? Het zijn vrouwen. Er zijn geen jongens om op te leiden, nog niet althans. Heb ik niet het recht van de Mog-ur op een deel van iedere jachtbuit? Ik heb nooit mijn hele aandeel opgeëist, ik heb het nooit nodig gehad, maar ik kan er om vragen. Zou het niet gemakkelijker zijn als alle jagers me het hele aan de Mog-ur toekomende deel gaven, zodat ik in het onderhoud van Iza en het meisje kan voorzien, in plaats van één jager met de zorg voor hen beiden te belasten? Ik was toch al van plan je te vertellen van mijn voornemen om een eigen vuurplaats in te richten wanneer we een nieuwe grot hadden gevonden, om voor Iza te zorgen, tenzij een andere man haar graag wil hebben. Ik heb al vele jaren een vuur met mijn bloedverwante gedeeld; het zou me moeilijk vallen na al die tijd te veranderen. Bovendien behandelt ze mijn jicht. Als haar kind een meisje is, zal ik haar ook opnemen. Als het een jongen is nu, dat zien we dan wel weer.'

Brun bekeek het idee van alle kanten. Ja, waarom niet? Het zou de zaak er voor iedereen gemakkelijker op maken. Maar waarom wil Creb het zo? Iza zou zijn jicht toch wel behandelen, wiens vuur ze ook deelde. Waarom wil een man van zijn leeftijd zich opeens met kleine kinderen belasten? Waarom zou hij de verantwoordelijkheid voor het onderricht en de opvoeding van een vreemd meisje op zich willen nemen? Misschien is dat het, hij voelt zich verantwoordelijk. Brun had niet veel op met het idee hel meisje in zijn stam op te nemen hij wilde dat het probleem helemaal niet aan de orde was gekomen maar hij voelde er nog veel minder voor iemand bij hen te laten wonen die niet tot de lam behoorde en over wie hij geen zeggenschap had. Misschien was het inderdaad wel het beste om haar in de stam op te nemen en haar tot een behoorlijke vrouw op te voeden. Ook de rest van de stam zou er dan misschien minder moeite mee hebben. En als Cr eb hen wilde opnemen, zag Brun geen reden om hem dat niet toe te staan.

Brun maakte een berustend gebaar. 'Goed dan, als je haar totem kluit achterhalen zullen we haar in de stam opnemen, Mog-ur, en ze kunnen bij jouw vuurplaats wonen, althans tot Iza haar kind baart.' Brun bemerkte dat hij voor de eerste keer in zijn loven meer op een vrouwelijke dan op een mannelijke boreling hoopte.Nu de beslissing eenmaal gevallen was, voelde Brun een zekere opluchting. De vraag wat hij met Iza aan moest, had hem wel bezig gehouden, maar hij had de kwestie even laten rusten. Hij had belangrijker dingen aan zijn hoofd gehad. Crebs voorstel verloste hem niet alleen van een netelig probleem, waar hij als leider van de stam een beslissing over had moeten nemen, maar loste ook een probleem van veel persoonlijker aard op. Sinds haai metgezel bij de aardbeving omgekomen was had hij, hoe hij er ook over nadacht, geen andere mogelijkheid gezien dan Iza en haai toekomstig kind, en waarschijnlijk Creb ook nog, bij zijn eigen vuurplaats op te nemen. Hij was al verantwoordelijk voor Broud en Ebra, en nu ook voor Oga. Als er nog meer mensen bij kwamen, zou dat tot wrijvingen leiden op de enige plek waar hij zich enigszins kon ontspannen en niet zo op zijn qui vive hoefde te zijn. Ook zijn gezellin zou het waarschijnlijk niet zo op prijs hebben gesteld.

Ebra kon het redelijk met zijn bloedverwante vinden, maar bij hetzelfde vuur? Hoewel er nooit openlijk iets was gezegd, wist Brun dat Ebra jaloers was op Iza's status. Ebra was de gezellin van de leider; bij de meeste stammen zou zij de hoogste rang onder de vrouwen gehad hebben. Maar Iza was een medicijn vrouw wier afstamming in een rechte lijn terugvoerde langs de meest geëerde en beste medicijnvrouwen van de Stam. Ze bezat status van zichzelf, niet via haar gezel. Toen Iza het meisje mee nam, dacht Brun al dat hij ook haar op zou moeten nemen. Hij was nooit op het idee gekomen dat Mog-ur niet alleen voor zichzelf, maar ook voor Iza en haar kinderen verantwoordelijkheid zou willen dragen. Creb kon niet op jacht gaan, maar Mog-ur had andere hulpbronnen.

Nu het probleem van de baan was, haastte Brun zich terug naar zijn stam, die verlangend op de leider wachtte om de bevestiging te krijgen van dat wat men al geraden had. Hij gaf het teken: 'Wc gaan niet verder, we hebben een grot gevonden.'

Iza,' zei Creb, terwijl ze met wilgebastthee voor Ayla bezig was, 'vanavond eet ik niet.'

Iza boog het hoofd ten antwoord. Ze wist dat hij ging mediteren als voorbereiding op de ceremonie en dan at hij nooit. De stam kampeerde bij het riviertje onderaan de zachtglooiende helling naar de grot. Pas wanneer de grot door de juiste rituelen ingewijd was, konden ze er intrekken. Hoewel het ongepast was té nieuwsgierig te lijken, vond ieder lid van de stam wel een excuus om zo dicht bij de grot te komen dat hij of zij naar binnen kon kijken. Voedselzoekende vrouwen zochten vooral rond De ingang, en mannen volgden de vrouwen, zogenaamd om hen in het oog te houden. De stam was gespannen, maar opgewekt. De druk waar ze sinds de aardbeving onder geleefd hadden, was van hen afgevallen. Ze vonden dat de nieuwe grot er veelbelovend uitzag. Hoewel ze niet zo heel ver de schemerige, onverlichte holte in konden kijken, zagen ze genoeg om te weten dat het een grote ruimte was, veel groter dan hun oude grot. De vrouwen wezen elkaar verrukt op de stilstaande plas vers water pal naast de ingang. Ze zouden voor water zelfs niet naar het riviertje hoeven. Ze verheugden zich op de grotceremonie, een van De weinige rituelen waar vrouwen hun eigen aandeel in hadden, en iedereen verlangde ernaar de grot te betrekken. Mog-ur verwijderde zich van de drukke kampplaats. Hij wilde een rustig plekje vinden waar hij ongestoord kon nadenken. Terwijl hij voortliep langs de snelstromende rivier, die zich voortrepte naar haar ontmoeting met de binnenzee, stak er uit het zuiden weer een warme bries op die zijn baard deed wapperen. Slechts enkele verre wolken deden afbreuk aan de kristallen klaarte van de namiddaghemel. Het kreupelhout groeide hier dicht en welig, hij moest zich om allerlei obstakels heen een weg zoeken, maar lui merkte het nauwelijks, diep in gedachten als hij was. Een geluid vlakbij uit het struikgewas deed hem met een ruk stilstaan. Dit was onbekend gebied en zijn enige verdediging bestond uit de stevige stok waar hij mee liep, maar die kon in zijn ene krachtige hand een formidabel wapen zijn. Hij hield de stok gereed en luisterde naar het snorken en knorren in de dichte begroeiing en het geluid van knappende twijgen dat uit de richting van bewegende struiken opsteeg.

Plotseling schoot er een dier uit het dichte gordijn van groen te voorschijn. Het grote sterke lichaam rustte op korte stevige poten. Akelig scherpe hoektanden staken aan beide zijden van de snuit als slagtanden naar voren. De naam van het dier sprong hem in gedachten hoewel hij het nog nooit gezien had. Een everzwijn. Het wilde varken gluurde hem strijdlustig aan, schuifelde besluiteloos met zijn poten, besloot toen hem te negeren en ging, met zijn snuit de zachte aarde omwoelend, terug de struiken in. Creb haalde opgelucht adem en liep toen weer verder stroomafwaarts. Bij een smalle strook zanderige oever bleef hij staan, spreidde zijn mantel uit, legde de holebeerschedel erop en ging ' i tegenover zitten. Hij maakte de gestileerde gebaren waarmee hij Ursus' bijstand afsmeekte, en ledigde zijn geest vervolgens i ui alle gedachten, behalve die aan de zuigelingen die hun totem moesten weten.

kinderen hadden Creb altijd geboeid. Vaak als hij te midden > au De stam ogenschijnlijk diep in gedachten op de grond zat, observeerde hij ongemerkt de kinderen. Een van de beide Kleintjes was een stevige, forse jongen, ongeveer halverwege zijn •' t .te jaar, die bij zijn geboorte en vele malen daarna een verontwaardigde keel had opgezet, vooral wanneer hij gevoed wilde «Muilen. Vanaf het eerste moment had Borg altijd met zijn gezichtje tegen zijn moeder aan liggen wrijven, in haar zachte borst wroetend tot hij de tepel vond en knorrende geluidjes van genot makend terwijl hij zoog. Het deed hem denken, dacht Creb opeens vermaakt, aan de ever die hij zojuist knorrend in de zachte aarde had zien wroeten. De ever was een eerbiedwaardig dier. Hij was intelligent, de scherpe hoektanden konden ernstige schade aanrichten wanneer het dier geprikkeld was en de korte poten konden een verbluffende snelheid ontwikkelen wanneer het beest besloot aan te vallen. Geen enkele jager zou op een dergelijke totem neerzien. En de totem past goed in deze omgeving; zijn geest zal zich in de nieuwe grot thuis voelen. Een ever zal het zijn, besloot hij, overtuigd dat de totem van de jongen zich aan hem had laten zien om hem op het idee te brengen. Mog-ur was voldaan over zijn keus en richtte zijn gedachten nu op de andere baby. Ona, wier moeder haar partner bij de aardbeving verloren had, was niet lang voor de ramp geboren. Vorn, haar vier jaar oude bloedverwant, was nu het enige mannelijke element bij dat vuur. Aga zal weldra een andere metgezel moeten hebben, peinsde de tovenaar, een die ook haar oude moeder Aba wil opnemen. Maar dat is Bruns zorg, ik moet me om Ona bekommeren, niet om haar moeder.

Meisjes moesten een zachtaardiger totem hebben; hij mocht niet sterker zijn dan een mannelijk totem, want dan zou hij de bevruchtende geest afweren en de vrouw zou geen kinderen baren. Hij dacht aan Iza. Haar saiga-antilope was de totem van haar partner vele jaren te machtig geweest of had het toch niet daaraan gelegen? Mog-ur had zich dat al dikwijls afgevraagd Iza beheerste meer toverkunsten dan menigeen besefte, en ze was niet gelukkig met de man aan wie ze gegeven was. En in vele opzichten kon Creb haar geen ongelijk geven. Ze had zich altijd goed gedragen, maar de spanning tussen hen was duidelijk voel baar geweest. Wel, de man is dood, dacht Creb. Mog-ur zal haar verzorger zijn, al is hij niet haar metgezel. Als haar bloedverwant kon Creb Iza nooit tot vrouw nemen, hel zou tegen alle tradities indruisen, maar hij verlangde al lang niet meer naar een vrouw. Iza was een goede kameraad, ze kookte en zorgde al vele jaren voor hem en De sfeer rond het vuur zou nu misschien prettiger zijn, zonder die voortdurende ondertoon van vijandigheid tussen haar en haar partner. Ayla zou daar nog toe bijdragen. Creb voelde zich warm worden van binnen toen hij zich weer herinnerde hoe ze haar armpjes naar hem had uiige stoken. Later, zei hij tegen zichzelf, eerst Ona. Ona was een rustige tevreden baby die vaak ernstig naar hem lag te staren met haar grote ronde ogen. Ze volgde alles met zwijgende belangstelling en niets ontging haar, of zo leek hel althans. Het beeld van een uil kwam bij hem op. Te sterk? De uil is een jager, dacht hij, maar hij jaagt alleen op kleine dieren

Wanneer een vrouw een sterke totem had, moest die van haar metgezel nog veel sterker zijn. Een man met een zwakke beschermgeest zou een vrouw met een uil als totem niet tot gezellin kunnen nemen, maar misschien zal ze ook wel een man met een sterke beschermgeest nodig hebben. Een uil dus, besloot hij. Alle vrouwen hebben een metgezel met een sterke totem nodig. Heb ik daarom nooit een gezellin genomen? dacht Creb. Hoeveel bescherming kan een ree geven? Iza's geboortetotem is sterker. Creb stond er al lang niet meer bij stil dat de zachte, schuwe ree zijn totem was. Ook dit dier was een bewoner van deze dichte wouden, net als de ever, herinnerde hij zich plotseling. De tovenaar was een van de weinigen die twee totems had Crebs totem was de ree, die van Mog-ur Ursus. Ursus Spelaeus, de holebeer, was een enorme vegetariër die in opgerichte houding bijna tweemaal zo hoog was als zijn allesetende neven, en een reusachtig ruigbehaard lichaam bezat dat driemaal zo zwaar was als het hunne. De grootste beer die de wereld ooit gekend heeft, was normaliter niet snel geprikkeld. M aar één nerveuze berin viel een weerloze manke jongen aan die in gedachten verzonken te dicht bij een berejong in de buurt was geraakt. De moeder van de knaap vond hem, opengereten en bloedend, zijn ene oog en de helft van zijn gezicht weggescheurd, en zij verpleegde hem tot hij hersteld was. Ze zette zijn nutteloze, verlamde arm af onder de door de enorme kracht van het geweldige dier verbrijzelde elleboog. Niet lang daarna koos Mog-ur-vóór-hem het mismaakte en met littekens overdekte kind als zijn leerling en vertelde de jongen dat Ursus hem had uitverkoren, op de proef gesteld en waardig bevonden, en hem zijn oog had ontnomen ten teken dat Creb onder zijn bescherming stond. Hij mocht wel trots zijn op zijn littekens, werd hem gezegd, ze waren het merkteken van zijn nieuwe totem. Ursus stond nimmer toe dat zijn geest door een vrouw werd ingeslikt om een kind voort te brengen; de holebeer verleende zijn bescherming pas na allerlei beproevingen. Weinigen werden uitverkoren, en nog minder overleefden het. Zijn oog was een hoge prijs geweest, maar Creb treurde er niet om. Hij was dé Mog-ur. de enkele tovenaar was ooit zo machtig geweest als hij, en die macht, daar was Creb zeker van, was hem door Ursus gegeven. I ii mi vroeg Mog-ur zijn totem om hulp. Zijn amulet omklemmend, smeekte hij de geest van de Grote Beer hem te openbaren welke totemgeest het bij de Anderen geboren meisje beschermde. Dit werd werkelijk een proeve vanzijn bekwaamheid en hij was er helemaal niet zo zeker van dat de boodschap hem zou bereiken. Hij concentreerde zijn gedachten op het kind en op het weinige dat hij van haar wist. Ze is onbevreesd, dacht hij. Ze had hem openlijk haar genegenheid betuigd, waarbij ze noch voor hem, noch voor de kritiek van de stam angst had getoond. Zeldzaam voor een meisje. Gewoonlijk verborgen meisjes zich achter hun moeder wanneer hij in de buurt was. Ze was nieuwsgierig en leerde snel. In zijn hoofd begon zich een beeld te vormen, maar hij duwde het weg. Nee, dat kan niet, het is een meisje, dat is geen totem voor een vrouw. Hij ledigde zijn geest en begon opnieuw, maar het beeld kwam terug. Hij besloot het zich af te laten wikkelen; misschien voerde het naar iets anders.

Hij zag een troep holeleeuwen die zich lui koesterden in de hete zomerzon van de open steppe. Er waren twee welpen bij. Eén sprong speels in het hoge gras rond, nieuwsgierig de neus in de holen van kleine knaagdieren stekend en grommend een aanval imiterend. Het was een vrouwelijke welp, die zou uitgroeien tot een leeuwin, de voornaamste voedselleverancier van de troep en degene die haar prooi naar haar partner zou brengen. De welp huppelde op een ruigmanig mannetje toe en probeerde hem tot een spelletje over te halen. Zonder angst stak ze een pootje omhoog en tikte de volwassen kat op zijn vierkante snuit. Het was een lichte aanraking, bijna een liefkozing. De grote leeuw duwde haar tegen de grond, hield haar met een zware voorpoot neer en begon daarop de welp met zijn lange ruwe tong te wassen. Holeleeuwen brengen hun jongen ook met genegenheid en discipline groot, dacht Mog-ur, zich afvragend waarom hem dit tafereeltje van huiselijk geluk bij de grote katten getoond werd.

Mog-ur trachtte het beeld uit zijn geest te bannen en zich weer op het meisje te concentreren, maar het beeld wilde niet wijken.

'Ursus,' gebaarde hij, 'een holeleeuw? Dat kan toch niet. Een vrouw kan niet zo'n sterke totem hebben. Welke man zou haar ooit tot gezellin willen?'

In zijn stam had geen enkele man een holeleeuw als totem en ook in de andere stammen kwam dat maar heel weinig voor. Hij zag het lange, magere kind voor zich, haar rechte armen en benen, haar plat gezichtje met het grote bolle voorhoofd, bleek en kleur loos, zelfs haar ogen waren te licht. Ze zal een lelijke vrouw worden, dacht Mog-ur zonder er doekjes om te winden. Welke man zal haar überhaupt ooit willen hebben? Hij dacht even aan zijn eigen afstotelijkheid en herinnerde zich hoe vrouwen hem vermeden hadden, vooral toen hij jonger was. Misschien zal ze nooit een metgezel hebben om haar te beschermen, en dan zou ze do bescherming van een sterke totem goed kunnen gebruiken. Maar een holeleeuw? Hij trachtte zich te herinneren of er ooit een vrouw in de Stam was geweest die de grote kat tot totem had gehad.

Ze hoort immers niet tot de Stam, bracht hij zichzelf in herinnering, en ze stond zonder twijfel onder een krachtige bescherming, anders zou ze niet meer in leven zijn. Die holeleeuw zou haar gedood hebben. De gedachte kristalliseerde zich uit. De holeleeuw! Hij had haar wel aangevallen, maar niet gedood . . . of was het geen échte aanval geweest? Had de leeuw haar soms alleen op de proef gesteld? Toen brak er een andere gedachte door en een rilling van herkenning liep over zijn ruggegraat. Alle twijfel werd uit zijn hart weggenomen. Nu was hij zeker van zijn zaak. Zelfs Brun kan nu niet meer twijfelen, dacht hij. De holeIeeuw had haar getekend met vier evenwijdige groeven in haar linkerdij, littekens die ze de rest van haar leven zou dragen. Als Mog-ur bij een initiatieceremonie een jongeman zijn totemteken in het lichaam kerfde, bestond het teken van de holeleeuw uit vier evenwijdige lijnen in de dij!Bij een man werden ze op de rechterdij aangebracht, maar het is een meisje en de tekens zijn verder identiek. Natuurlijk! Waarom had hij dat niet eerder beseft? De leeuw wist dat de stam er moeite mee zou hebben hem als totem van het meisje te accepteren, daarom tekende hij haar zelf, maar zo duidelijk dat niemand zich erin kon vergissen. En hij tekende haar met het totem teken van de Stam. De holeleeuw wilde dat de Stam het zou herkennen. Hij wil dat ze bij ons blijft. Hij nam haar familie weg, zodat ze bij ons zou komen. Waarom? Opnieuw werd de tovenaar door een gevoel van beklemming beslopen, dezelfde l" klemming die hij de dag dat het meisje gevonden was na de avondceremonie gevoeld had. Als hij er een begrip voor had i'< luid, zou hij het een boos voorgevoel hebben genoemd, echter door weven met een vreemde, onbegrijpelijke hoop. Mog-ur schudde het van zich af. Nooit eerder had een totem zich zo helder aan hem geopenbaard; dat was zeker de reden van zijn bevangenheid, dacht hij. De holeleeuw is haar totem. Hij heeft haar uitverkoren, net zoals Ursus mij uitverkoos. Mog-ur keek in de donkere lege oogkassen van de schedel voor hem. In volledige aanvaarding bedacht hij hoe wonderbaarlijk de wegen van de geesten waren wanneer men hen eenmaal doorgrondde. Het was nu allemaal zo duidelijk. Hij voelde zich opgelucht - en diep verwonderd. Waarom zou dit kleine meisje zo'n machtige beschermer nodig hebben?