Dokter Szabo legde hoofdschuddend het verwijderde gipsbeen opzij en keek naar Isabels kuit. Met zijn grote handen wreef hij over haar onderbeen en haar voet. Ze betrapte zich erop dat ze het prettig vond om weer eens door mannenhanden te worden gestreeld. Eindelijk voelde ze het bloed weer door haar hele onderlijf stromen, het broze been bevrijd uit de verstikkende greep van de harde zwachtel. Voorzichtig tilde de arts haar been op en kneep zacht in de gekwetste achillespees. Net toen Isabel haar ogen sloot om weg te dromen en de aanraking intenser te beleven, flexte de dokter met een minimale, felle beweging haar voet. Isabel gilde het uit van de pijn.

'Au! Man, wat maak je me nou!?' Onwillekeurig wierp ze de dokter een furieuze blik toe.

'Sorry,' zei hij. 'Ik moet u even pijn doen om te controleren of mijn collega in het staatsziekenhuis zijn werk naar behoren heeft gedaan.' Hij keek haar indringend in de ogen. 'U begrijpt dat ik een mooie vrouw niet graag zie lijden.'

Slijmerd, dacht Isabel, maar toch stemde zijn opzichtige vleierij haar mild.

'En?' vroeg ze toen de pijn langzaam wegtrok. 'Hoe beoordeelt u de slager die dit heeft klaargespeeld?'

'Wat zal ik zeggen? Broddelwerk, wanprestatie of gepruts? Dat zijn de kwalificaties die van toepassing zijn. Het is dat we hier geen goed functionerend tuchtcollege hebben, maar anders zou de man een goede kans maken om uit zijn ambt te worden gezet,' zei hij met een zeker dédain. 'Ik was er al bang voor toen u belde. Deze collega, als hij al een gediplomeerd arts is, heeft er een zootje van gemaakt; hij heeft als het ware de hele tros doorgesneden pezen gepakt en er een grote knoop in gelegd, terwijl hij ze een voor een, heel secuur, aan elkaar had moeten maken. Dat is als u althans ooit nog wilt kunnen lopen.'

'U bedoelt toch niet dat dit nooit meer goedkomt?' vroeg Isabel.

'Dat zeg ik niet,' zie Szabo. 'Zoals het er nu voor staat geef ik u alleen weinig kans.'

'En wat nu? Is er nog iets aan te doen?' Ze keek hem dwingend aan.

'Jawel,' zei hij zelfverzekerd. 'Ik kan u opnieuw opereren. Dan breng ik u onder narcose en ben ik wel een uurtje of drie zoet met de herstelwerkzaamheden.'

'En wanneer kan ik dan weer lopen?' Isabel zag zich alweer met een nieuw gipsbeen en in een rolstoel door de straten van Warschau ploeteren.

'Ik meen dat u inmiddels behendig bent met de krukken, afgaande op hoe ik u hier zag binnenkomen?' vroeg Szabo.

'Behendig? Dat is zacht uitgedrukt. Ik heb net een krukkenchoreografïe geschreven voor Les Ballets Russes. De kruk krijgt een heel ander imago binnenkort, wanneer de wereld heeft gezien hoe sierlijk en gracieus ik me erop voortbeweeg.'

Szabo glimlachte. 'U kunt meteen na de operatie op krukken de kliniek weer uit met alleen drukverband. Geen gips, dat bevordert het genezingsproces niet. Maar het zal nog zeker acht weken duren voordat u weer zonder hulpmiddelen kunt lopen. Houdt u daar wel rekening mee.'

De operatie verliep voorspoedig en precies zoals dokter Szabo had voorspeld was Isabel een dag na de ingreep weer thuis. Het huis begon ergens op te lijken. Tijdens haar afwezigheid hadden Sanderijn en Karen de woonkamer opgefleurd met bonte kleden, moderne verlichting en een paar nieuwe reproducties van hedendaagse beeldend kunstenaars aan de muur. De dikke gordijnen van donkerpaars velours die in alle kamers hingen moesten de Poolse kou buiten houden. Retrogordijnen, vond Isabel, niet onaardig, maar niet helemaal haar kleur. Sanderijn had, zoals het een ervaren amateur-binnenhuisarchitect betaamt, na een korte discussie de knoop doorgehakt, uiteraard nadat ze eerst de kinderen had geconsulteerd.

'Paars is de kleur van "Purple Rain", mijn lievelingsnummer, je weet wel, van de artiest voorheen bekend als Prince,' zei Sanderijn terwijl ze het tafelzilver poetste dat ze op het laatste moment nog snel had meegegrist uit het andere huis onder het motto 'hebben is hebben'.

'Ja, ja, we kennen jouw zwak voor die geile gnoom op hoge hakken,' zei Isabel. 'Ik kan dat nummer niet meer horen.'

Plagerig begon Sanderijn de melodie van de ballad te neuriën, waarop Isabel haar maande op te houden, en wel onmiddellijk. Het porseleinen servies had Isabel ook uit het andere huis meegenomen, want dat was al in haar bezit voor ze Nicolas leerde kennen. Vreemd toch hoe je aan spullen gehecht kunt raken, bedacht ze toen ze de borden van haar schoot pakte en op tafel zette. De houten eettafel was net iets te groot voor de woonkamer, maar Isabel was blij dat ze hem zich had toegeëigend. Het was eigenlijk hetzelfde als met het servies, ze had zoveel prettige herinneringen aan die tafel, van diners en feestjes bij kaarslicht, eerst alleen met Nicolas en later met de kleintjes.

Toen ze pas getrouwd waren hadden ze veel dinner party's gegeven. Ze waren er best goed in, weliswaar niet zo voortreffelijk als Sanderijn en Michaël, maar hun toenmalige vrienden kwamen graag eten. In de eerste jaren van hun huwelijk was er nog niets te bespeuren van Nicolas' gierigheid, of althans, van de obsessie met geld die hij met het verstrijken van de tijd had ontwikkeld. Natuurlijk, ze konden indertijd zonder kinderen en van twee salarissen makkelijk rondkomen. Meer dan tevreden dinkies waren ze en bovendien kreeg Nicolas nog regelmatig schenkingen van zijn vader. In Isabels herinnering was Nicolas vroeger zelfs royaal: er kwam altijd goede wijn op tafel en bij de koffie serveerde hij zonder uitzondering de duurste eau de vie die hij bij de plaatselijke slijterij had kunnen krijgen. Eau de vie, levenswater, dat genoegen permitteerde hij zich allang niet meer, en het was alsof daarmee ook zijn levenslust was begonnen weg te sijpelen.

Isabel stak de kaarsen aan van de zilveren kandelaar die ze als huwelijkscadeau van haar grootmoeder had gekregen. Even dreigde ze te worden meegesleept door haar weemoed, maar ze hernam zich. Voorbij, de gelukkige jaren met Nicolas waren voorbij, en ze moest zichzelf niets anders wijsmaken. De scheiding van tafel en bed zou hem niet op andere gedachten brengen, dat had ze vanmiddag ervaren. Het gaf haar een gevoel van schaamte dat ze soms nog stiekem hoopte dat hun liefde een nieuwe impuls zou krijgen, dat het weer net zo zou worden als vroeger. Terugkijken was funest omdat het haar emotioneel verzwakte, dat was een gulden regel van Zofia. Vooruitkijken en vooral, vooruitdenken, dat was het devies.

De truc met de bureaustoel op wielen werkte nog steeds, alleen moest Isabel, nu ze geen gips meer had om haar been te beschermen, nog beter opletten dat ze niet tegen het meubilair knalde. Dit waren voorlopig de enige wielen die ze tot haar beschikking had, want dokter Szabo had haar verboden de komende zes weken auto te rijden. Het gaspedaal intrappen was geen probleem, maar met haar minutieus aan elkaar gepunnikte achillispees kon ze onmogelijk remmen. De taxi's beloofden dus een behoorlijke kostenpost te worden, tenzij Nicolas te hulp zou schieten, maar vooralsnog hield die zich afzijdig.

Gelukkig was Karen er nog een paar dagen en vond zij het een genoegen om haar petekinderen naar school te brengen en om bij de Géant voor weken, zo niet maanden, proviand in te slaan. De betekenis van het woord hamsteren had Karen de kinderen tijdens een van de strooptochten uitgelegd. Tobias kwam met het verhaal thuis dat mensen dat gewoonlijk alleen deden als er oorlog dreigde, maar in Nederland ook als er ineens heel veel boodschappen een paar dubbeltjes waren afgeprijsd en de mensen hebberig werden.

'De pleerollen staan tot aan het plafond opgestapeld in de wc!' riep Karen. 'Dat behoort tot de essentialia, hè, net als macaroni, tomatenpuree, ham uit blik en kaas. Dan kunnen jullie op z'n minst een fatsoenlijke studentenhap nuttigen. Als

Sanderijn jullie dan eens per week bijvoedert, komt het allemaal goed; en zo niet, de vitamine C-pillen tegen scheurbuik liggen in het medicijnkastje.'

'Wat is scheurbuik?' vroeg Tobias.

'Dat is een nare ziekte die zeevaarders vroeger kregen als ze wekenlang op de oceaan zaten en niet genoeg groente en fruit aten,' legde Karen uit.

'Scheurt dan je buik open?'

'Niet aan de buitenkant, maar van binnen voelt het wel zo. Je moet dan heel erg braken en alles in je buik doet pijn,' zei ze met een vies gezicht. Tobias deed haar grimas na.

'Spreek je uit ervaring?' grapte Sanderijn.

'Gênant maar waar,' antwoordde Karen, 'maar ik heb een periode in mijn leven zoveel macaroni ham-kaas met wijn weggespoeld dat ik inderdaad scheurbuik heb gekregen. Dat was nog voor de tijd van de vitaminesupplementen, uiteraard.'

'Karen heeft een halve eeuw over haar studie gedaan, dus dat kan wel kloppen,' deed Isabel een duit in het zakje.

'Jij hebt geen recht van spreken, Isa, jij hebt het gymnasium niet eens afgemaakt,' wreef Karen het er nog maar eens in.

'Niet zo slim, mam,' vond Alexandra.

'Ach, ik red me prima zonder diploma, al zeg ik het zelf,' reageerde Isabel.

Dat was waar. Isabel was indertijd gezakt voor haar examen en had geen zin het jaar over te doen. Ze wilde naar Parijs. Echt Frans leren, geen middelbareschoolfrans. Haar ouders vonden het allemaal best. Isabel was geen meisje voor de studieboeken. Spijt had ze nooit gekregen. Het jaar Parijs waren er drie geworden en daarna was ze naar Madrid gegaan om Spaans te leren om later weer terug te keren naar Parijs, de stad van de liefde, de stad van Nicolas Nowack Kozinski.

'Zorg jij maar dat je een diploma haalt, schat,' zei Karen tegen Alexandra, 'dan kun je altijd nog gaan studeren als je dat zou willen. Je moeder heeft altijd goede banen gehad, maar ik vind dat ze wel even haar examen had mogen halen.' Karen knipoogde naar haar zus.

Isabel prees zich gelukkig met een zus als Karen. Als het ertoe deed, was ze er en de kinderen waren dol op haar. Karens geheim was om met kinderen te communiceren als met volwassenen. 'Je moet ze serieus nemen,' zei ze vaak tegen Isabel, 'ze begrijpen veel meer dan je denkt en ze houden ervan om niet als kinderen te worden behandeld.'

Voor vanavond had ze geregeld dat de kinderen naar hun vader gingen, zodat Isabel met Karen, Sanderijn en Michaël de rechtszaak kon voorbereiden, maar dat wist Nicolas dan weer niet.

De eerste zitting was al over twee weken en Isabel wilde beslagen ten ijs komen. Ze belde vrijwel dagelijks met Zofia Tomaszek, die erop bleef hameren dat ze een solide inkomen moest hebben. Dat Karen voor maanden aan eten en drinken had ingekocht, was volgens de advocate strategisch een goede stap, want de hulp van de familie uit Nederland was in haar betoog cruciaal. Bovendien was Zofia zeer in haar nopjes met het feit dat Nicolas geen formeel bezwaar had gemaakt tegen de verhuizing; die pion had hij niet verzet.

'Het thema is Italië vanavond,' zei Sanderijn toen ze een dampende schaal pasta op tafel zette. 'Canneloni met spinazie en riccota als primo, en als secondo heb ik mals rundvlees met wat Parmezaanse kaas en rucola en tomatensalade als bijgerecht. Het is natuurlijk behelpen, hè, in dit armetierige keukentje,' grapte ze.

'En waarom is het thema Italië?' vroeg Karen terwijl ze een fles wijn uit Calabrië ontkurkte.

'Eh, dat zit zo. Het bespreken van strategieën werkt het beste tijdens een maaltijd die niet al te veel vergt van het spijsverteringssysteem. De Italianen hebben dit niet voor niets bedacht. Eerst de koolhydraten, het zware deel van de maaltijd, dan kan die maag daar vast mee aan het werk en daarna de echt lekkere gerechten, die je meer eet voor de smaak en die je weer een oppepper geven, en daar wordt de geest dan weer scherper van.'

'Je kletst uit je nek,' zei Karen.

'Klopt,' zei Sanderijn, 'ik had hier gewoon zin in.'

'Ik vond het wel een geloofwaardig verhaal,' zei Isabel.

'Er zit ook wel een kern van waarheid in,' reageerde Sanderijn, 'maar de grondslag van deze traditie is vooral gewoonte, net als bij ons aardappelen, groenten en vlees in één keer op een bord gekwakt met een lepel vette jus erover. Daar is ook helemaal niets mis mee trouwens.'

'Heerlijk, Hollandse pot,' zei Karen. 'Er zijn trouwens mensen die zweren dat ze niet dik worden als ze consequent eten op z'n Italiaans.'

Sanderijn veerde op. 'Ben je recentelijk nog wel eens op een strand aan de Italiaanse kust geweest?' vroeg ze.

'Nee, helaas niet,' zei Isabel en ook Karen schudde haar hoofd.

'Louter dikke kinderen,' beweerde Sanderijn met een vies gezicht. Sanderijn was geobsedeerd door het gewicht van haar kinderen. De dreigende obesitasepidemie zou zeker aan haar gezin voorbijgaan, daar zorgde ze wel voor. Ze was van plan haar theorieën over kindervoeding nog eens in een boek te schrijven, maar Isabel vermoedde dat dat er nooit van zou komen.

Sanderijn stond op toen de deurbel ging. 'Daar zul je Michaël hebben, spuit elf.'

Met een grijns van oor tot oor kwam Michaël de kamer binnen. Hij zwaaide triomfantelijk met een map boven zijn hoofd. 'Jullie raden nooit wat ik hier heb,' zei hij.

De hele tafel keek hem vragend aan. 'Ik had gehoopt op een goede fles uit je wijnkelder,' zei Karen.

'Nee, dit is veel beter, geloof me,' beweerde Michaël.

'Je weet de spanning wel op te bouwen, zeg,' zei Karen. 'Vertel op!'

'Dit is voer voor de rechtszaak en het goede nieuws is: hij gaat voor gaas, ik zeg het jullie, hij gaat totaal voor gaas!' Als Michaël enthousiast werd, kwam zijn Rotterdamse achtergrond bovendrijven en begon hij met dito tongval te praten. Met zijn vierkante hoofd, zijn primitieve trekken en zijn steile, rossige haar zag hij er eerder uit als een autoverkoper dan als een topmanager.

Verbouwereerd sloeg het gezelschap Michaël gade, die met een plof ging zitten en langzaam de geheimzinnige map opende. Het geluid van de ritselende papieren vulde de hele kamer, alsof het universum was teruggebracht tot dat ene, kennelijk bijzondere stapeltje Aatjes.

'Willen jullie weten wat dit is?' Michaël stelde de retorische vraag met veel bravoure. 'Niet zonder trots presenteer ik jullie de financiële administratie van QueWar, een uniek document, vrijwillig verstrekt door de directeur van de onderneming zelf, die serieus denkt dat ik in zijn zaak wil investeren.'

'Echt waar?' vroeg Karin, die waarschijnlijk het liefst de papieren uit de handen van Michaël had gegrist. 'Nou, wat zeggen de cijfers? Voor de draad ermee!'

'Het zit zo.' Michaël ging er even goed voor zitten. 'De beste man heeft de afgelopen veertien jaar nog geen cent, ik herhaal, geen cent verdiend met zijn bedrijf. Zijn schamele inkomsten zijn opgegaan aan personeel, die Tekla dus, en verder heeft hij ingeteerd op de kredieten die zijn oude vader en wat welwillende suikerooms van Isabel in al hun naïviteit hebben verstrekt. Daar is nog ongeveer vijftienduizend euro van over, dus de bodem komt snel in zicht als je weet hoeveel huur hij betaalt voor dat pand. Het water staat hem dus aan de lippen.'

Isabels mond viel open.

'Luister goed,' vervolgde Michaël met opgeheven vinger, 'al had ik honderd miljoen tot mijn beschikking, dan nog zou ik geen eurocent investeren in dit bedrijf!'

'Leg eens uit?' vroeg Karen.

'Simpel, het is een heilloze weg,' zei Michaël. 'Hij verkoopt potloden, een product met nauwelijks winstmarge, aan zo'n beetje de armste mensen van Oost-Europa! Begrijp me goed, als je daar ooit succes mee wilt boeken moet je denken in gigantische volumes - dus niet in dozen, maar in opgestapelde containers! Het is werkelijk bizar. Van alle zaken die hij had kunnen opzetten in dit land, kiest hij voor kantoorartikelen, voor potloden. Welke kwezel verzint er nu zoiets?' De zweetdruppels stonden op Michaëls voorhoofd. 'Vrienden,' besloot hij zijn verhandeling, 'ik ben van harte bereid om dit alles met de hand op het hart te getuigen in de rechtszaal. Dit toont aan hoe onbetrouwbaar Nicolas is. Hij licht investeerders op en geeft liever geld uit aan zijn minnares dan aan zijn vrouw en kinderen. Deze man gaat liegend en bedriegend door het leven.'