De grote fout van choam? Heel eenvoudig: ze gaan voorbij aan het feit dat grotere handelsmachten aan de randen van hun activiteiten staan te wachten, machten die hen zouden kunnen opslokken zoals een glibber vuilnis opslokt. Dat is het ware gevaar van de Verstrooiing - voor hen en voor ons allemaal.

Bene Gesserit raadsnotulen, Archiefnr. sxxcjoch

Odrade luisterde maar met een deel van haar aandacht naar het gesprek tussen Teg en Taraza. Hun lichter was klein, met een krappe passagiersruimte. Het schip zou atmosferische aandrijving gebruiken om hun daalsnelheid af te remmen, wist ze, en ze bereidde zich voor op een ruwe afdaling. De piloot zou bij zo'n toestel de suspensiegenerators maar heel spaarzaam gebruiken, om brandstof te sparen.

Ze gebruikte deze momenten zoals ze nu al zulke verloren tijd gebruikte, om zichzelf aan te gorden voor de komende noodzakelijkheden. De tijd drong; een speciale kalender dreef haar voort. Voor ze het Kapittel verliet had ze op een kalender gekeken, getroffen zoals haar vaak gebeurde, door de hardnekkigheid van de tijd en zijn taal: seconden, minuten, uren, dagen, weken, maanden, jaren... Standaardjaren om precies te zijn. Hardnekkigheid was eigenlijk geen goed woord voor het verschijnsel. Onaantastbaarheid kwam er dichter bij. Traditie. Kom nooit aan traditie. Ze hield de maatstaven stevig in gedachten, de oeroude tijdstroom opgelegd aan planeten die niet volgens de primitieve menselijke klok tikten. Een week had zeven dagen. Zeven! Wat bleef dat een machtig getal! Mystiek. Het lag vastgelegd in de Oranje Katholieke Bijbel. De Heer maakte een wereld in zes dagen 'en op de zevende dag rustte Hij'.

Heel goed van Hem! vond Odrade. We zouden allemaal moeten rusten na zwaar werk.

Odrade draaide haar hoofd een stukje en keek over het gangpad naar Teg. Hij had er geen idee van hoeveel herinneringen zij aan hem had. Ze kon zien dat de jaren hun sporen hadden achtergelaten op dat sterke gezicht. De lessen aan de ghola hadden hem uitgeput, zag ze. Dat kind in de Burcht op Gammu was kennelijk een spons die alles en nog wat om hem heen opzoog.

Miles Teg, weet jij hoe we jou gebruiken? vroeg ze zich af.

Het was een gedachte die haar zwak maakte, maar ze liet hem met een bijna tartend gevoel rustig in haar bewustzijn nestelen. Wat zou het makkelijk zijn om van die oude man te houden! Niet als partner, natuurlijk... maar liefde zou het toch zijn. Ze voelde een duidelijke band en herkende die met haar vlijmscherpe Bene Gesserit vaardigheden. Liefde, vervloekte, verzwakkende liefde.

Odrade had deze band ook gevoeld bij de eerste partner die ze had moeten verleiden. Een eigenaardige gewaarwording. Haar jarenlange Bene Gesserit conditionering had haar er huiverig voor gemaakt. Geen van haar proctors had haar de weelde van die onvoorwaardelijke warmte gegund en op den duur had ze de redenen achter dergelijke eenzaam makende zorg leren kennen. Maar daar was ze dan, gestuurd door de teeltleidsters, met de opdracht om met een bepaald individu intiem genoeg te worden om hem bij haar te laten binnendringen. Alle klinische gegevens waren in haar bewustzijn aanwezig en met de seksuele opwinding die ze in haar partner waarnam, liet ze ook haar eigen opwinding toenemen. Ten slotte was ze voor deze rol zorgvuldig opgeleid door mannen die de teeltleidsters, speciaal met het oog op dit soort instructie, uiterst nauwgezet hadden uitgekozen en geconditioneerd.

Odrade zuchtte en liet haar blik bij Teg vandaan dwalen, waarna ze haar ogen dichtdeed en terugdacht aan toen. Oefenmeesters lieten hun gemoed nimmer een bindende overgave uitstralen naar hun leerlingen. Dat was een noodzakelijke fout in de seksuele opleiding.

Die eerste verleidingsopdracht waarmee ze op pad was gestuurd : ze was totaal niet voorbereid geweest op de vertederende vervoering van een gelijktijdig orgasme, een eenwording en een delen zo oud als de mensheid zelf... ouder nog! En met het vermogen om het verstand volledig uit te schakelen. De blik op het gezicht van haar mannelijke gezel, de lieve kus, zijn volledig loslaten van elk zelfbeschermend voorbehoud, weerloos en uiterst kwetsbaar. Geen enkele Oefenmeester had dat ooit gedaan! Wanhopig klampte ze zich vast aan de Bene Gesserit lessen. Door die lessen zag ze het wezen van deze man in zijn gezicht en voelde ze dat wezen tot in haar diepste vezels. Een enkel ogenblik stond ze zichzelf een even heftige reactie toe, waarbij ze een nieuwe hoogte van verrukking ervoer waarop geen van haar instructeurs ook maar ooit had gezinspeeld. In dat ene ogenblik begreep ze wat Vrouwe Jessica en de andere Bene Gesserit mislukkingen overkomen was.

Dit gevoel was liefde!

De macht ervan maakte haar bang (wat de teeltleidsters van tevoren hadden geweten), en ze viel terug op haar zorgvuldige Bene Gesserit conditionering. Ze liet de korte natuurlijke uitdrukking op haar gezicht plaatsmaken voor een genotvol masker en ze wendde berekende liefkozingen aan waar natuurlijke liefkozingen makkelijker (maar minder doeltreffend) geweest zouden zijn.

De man reageerde zoals verwacht, stompzinnig. Het hielp als ze hem in gedachten stom noemde.

Haar tweede verleiding was haar makkelijker afgegaan. Maar het gezicht van die eerste kon ze zich nog steeds voor de geest halen, wat ze ook wel eens deed, met een vereelt gevoel van verwondering. Soms dook zijn gezicht zomaar uit zichzelf in haar gedachten op, zonder dat ze daar zo gauw een reden voor kon aanwijzen.

Aan de andere mannen waarmee ze zich had moeten verenigen, had ze heel andere herinneringen. Ze moest echt in haar verleden speuren om zich te herinneren hoe ze eruit zagen. De zintuiglijke registratie van die ervaringen ging lang niet zo diep. Dat lag bij die eerste heel anders!

Zo'n gevaarlijke macht was liefde.

En zie maar eens wat een ellende deze verborgen kracht de Bene Gesserit in de loop der millennia had gebracht. Vrouwe Jessica met haar liefde voor haar Hertog was maar een enkel voorbeeld te midden van talloze andere geweest. Liefde verduisterde het verstand. Zusters verzaakten er hun plicht door. Liefde kon alleen getolereerd worden op plaatsen waar er geen onmiddellijke of duidelijke verstoringen door veroorzaakt werden, of waar de bredere doelstellingen van de Bene Gesserit ermee gediend waren. Anders was het iets om te vermijden.

Maar altijd bleef het een voorwerp van onrustbarende waakzaamheid.

Odrade deed haar ogen open en keek opnieuw naar Teg en Taraza. De Moeder Superior had een nieuw onderwerp aangesneden. Wat kon Taraza's stem af en toe toch irriteren! Odrade deed haar ogen weer dicht en luisterde naar het gesprek, door een of andere schakel in haar bewustzijn onlosmakelijk met die twee stemmen verbonden.

'Maar heel weinig mensen beseffen in welke grote mate de infrastructuur van een beschaving een infrastructuur van afhankelijkheid is,' zei Taraza. 'Wij hebben dat nogal grondig bestudeerd.'

Liefde is een afhankelijkheids infrastructuur, dacht Odrade. Waarom was Taraza juist nu over dit onderwerp begonnen? De Moeder Superior deed zelden iets zonder diepgaande redenen.

'Afhankelijkheids infrastructuur is een begrip dat alles omvat wat nodig is om een menselijke bevolking in toenemend of gelijkblijvend aantal in leven te houden,' zei Taraza.

'Melange?' vroeg Teg.

'Uiteraard, maar de meeste mensen beschouwen de specie als iets waarvan ze zeggen: "Wat fijn dat we het kunnen krijgen en dat het ons een zoveel langer leven kan bezorgen dan door onze voorouders genoten werd."'

'Vooropgesteld dat ze het zich kunnen veroorloven.' Tegs stem klonk scherp, merkte Odrade op.

'Zolang de markt maar niet door een enkele macht beheerst wordt, hebben de meeste mensen genoeg,' zei Taraza.

'Mijn moeder heeft me economie met de paplepel ingegoten,' zei Teg. 'Voedsel, water, gezonde lucht, leefruimte die niet door gif verontreinigd is - er zijn een heleboel soorten geld en de waarde verandert met de mate van afhankelijkheid.'

Terwijl ze naar hem zat te luisteren, knikte Odrade bijna instemmend. Zijn antwoord was het hare. Blijf niet zo op overduidelijke dingen hameren, Taraza! Kom ter zake!

'Ik wil dat je je de lessen van je moeder heel goed herinnert,' zei Taraza. Wat klonk haar stem opeens zachtaardig! Maar ineens sloeg Taraza's stem helemaal om en ze snauwde: 'Hydraulisch despotisme!'

Die nadruk verschuiving doet ze prima, dacht Odrade. Haar geheugen spuwde de gegevens uit als een tap die plotseling wijd open werd gedraaid. Hydraulisch despotisme: centrale beheersing van een onmisbare energiebron zoals water, elektriciteit, brandstof, medicijnen, melange... Wees gehoorzaam aan de centrale machthebber, of de energie wordt afgesneden en jullie sterven!

Taraza zei weer iets: 'Er is nog een ander bruikbaar beginsel dat je moeder je vast wel geleerd heeft - de sleutelstam.'

Nu werd Odrade heel nieuwsgierig. Taraza was met dit gesprek naar iets belangrijks onderweg. Sleutelstam: een waarlijk antiek begrip uit de dagen van voor suspensiegeneratoren, toen houthakkers hun gevelde boomstammen door de stroom van rivieren naar centraal gelegen zagerijen lieten meevoeren. Soms liepen de stammen vast in de rivier en dan werd er een deskundige bijgehaald om die ene stam op te sporen, de sleutelstam, die bij verwijdering de hele opstopping zou vrijmaken. Ze wist dat Teg met zijn verstand de term begreep, maar Taraza en zij konden uit hun Andere Herinneringen echte getuigen oproepen en de explosie van brokken hout en water zien als een opstopping werd vrijgemaakt.

'De Dwingeland was een sleutelstam,' zei Taraza. 'Hij veroorzaakte de opstopping en hij maakte hem ook weer vrij.'

De lichter begon scherp te trillen toen hij de atmosfeer van Gammu binnendook. Odrade voelde een paar seconden lang haar veiligheidsriemen knellen en toen werd de vlucht van het schip weer rustiger. Het gesprek was in die tijd gestaakt, maar nu zette Taraza het weer voort: 'Achter de zogenaamde natuurlijke afhankelijkheden steken soms religies die psychologisch geschapen zijn. Zelfs fysieke noodzaken kunnen gedeeltelijk op zo'n basis berusten.'

'Een feit dat de Missionaria Protectiva heel goed begrijpt,' zei Teg. Weer bespeurde Odrade die ondertoon van diepe wrok in zijn stem. Taraza hoorde het natuurlijk ook. Waar was ze mee bezig? Ze zou Teg kunnen verzwakken!

'Ahhh, ja,' zei Taraza. 'Onze Missionaria Protectiva. Mensen hebben zo'n geweldige behoefte aan de overtuiging dat hun eigen geloofsstructuur het "ware geloof" is. Als het je genoegen schenkt of een gevoel van geborgenheid, en het zit ook nog ingebakken in je geloofsstructuur, wat schept dat dan een sterke afhankelijkheid!'

Weer zweeg Taraza even toen hun lichter opnieuw door de atmosfeer heen en weer geschud werd.

'Ik wou dat hij zijn suspensiegeneratoren gebruikte!' klaagde Taraza.

'Dit spaart brandstof,' zei Teg. 'Maakt ons minder afhankelijk.' Taraza grinnikte. 'O ja, Miles. Jij kent die les uitstekend. Ik zie hier de hand van je moeder in. Vervloekt de moer als het kind de gevaarlijke kant op gaat.'

'Beschouw je mij als een kind?' vroeg hij.

'Ik beschouw jou als iemand die zojuist zijn eerste rechtstreekse ervaring heeft opgedaan met de kuiperijen van de zogenaamde Achtenswaarde Matres.'

Dat is het dus, dacht Odrade. En met een schok besefte Odrade dat Taraza's woorden voor een breder publiek dan alleen Teg bestemd waren.

Ze heeft het tegen mij!

'Deze Achtenswaarde Matres zoals ze zichzelf noemen,' zei Taraza, 'hebben seksuele vervoering en aanbidding gecombineerd. Ik betwijfel of ze het gevaar daarvan ooit maar vermoed hebben.'

Odrade deed haar ogen open en keek over het gangpad naar de Moeder Superior. Taraza zat Teg strak aan te kijken, met een onleesbare uitdrukking op haar gezicht, met uitzondering van haar ogen, waarin de noodzaak brandde om het hem te doen begrijpen.

'Gevaar,' zei Taraza nogmaals. 'De grote massa van de mensen bezit een onmiskenbaar gevoel van eenheid. Ze kunnen een ding zijn. Ze kunnen optreden als een enkel organisme.'

'Dat zei de Dwingeland tenminste,' protesteerde Teg.

'Dat heeft de Dwingeland aangetoond! Hij liet de Groepsziel naar zijn pijpen dansen. Er zijn tijden, Miles, dat we met de ziel moeten communiceren als we het overleven willen. Zielen zijn altijd op zoek naar een uitlaatklep, weet je.'

'Is communiceren met zielen in onze tijd niet wat uit de mode geraakt?' vroeg Teg. De luchtige spot in zijn woorden stond Odrade helemaal niet aan en ze merkte dat Taraza er ook kwaad om werd.

'Denk jij soms dat ik over godsdienstige modeverschijnselen zit te leuteren?' vroeg Taraza met een strenge, indringende klank in haar hoge stem. 'We weten alle twee donders goed dat godsdiensten uit het niets geschapen kunnen worden! Ik heb het over deze Achtenswaarde Matres die een deel van onze gebruiken na-apen, maar die het volledig ontbreekt aan ons diepere bewustzijn. Zij durven zichzelf het middelpunt van aanbidding te maken!'

'Iets dat de Bene Gesserit altijd vermijdt,' zei hij. 'Mijn moeder zei dat aanbidders en aanbedenen verenigd worden door hun geloof.'

'En ze kunnen verdeeld worden ook!'

Odrade zag Teg de mentat aannemen; zijn ogen staarden niets ziend voor hem uit en zijn gezicht stond kalm. Ze begreep nu gedeeltelijk waar Taraza mee bezig was. De mentat berijdt twee paarden tegelijk, op elke rug een voet. Kik van zijn voeten steunt op een andere werkelijkheid terwijl het patroonzoeken hem met hoge snelheid voortjaagt. Hij rijdt op verschillende werkelijkheden naar een doel.

Met een vlakke, bedachtzame mentat stem zei Teg: 'Verdeelde krachten zullen om de heerschappij strijden.'

Taraza slaakte een zucht van genoegen die bijna sensueel aandeed door de natuurlijke manier waarop ze hem liet gaan.

'Afhankelijkheids infrastructuur,' zei Taraza. 'Deze vrouwen uit de Verstrooiing beheersen natuurlijk verdelende krachten, terwijl al die krachten hun uiterste best doen om de overhand te krijgen. Die militaire officier aan boord van het Gildeschip sprak met haat en ontzag tegelijk, toen hij over zijn Achtenswaarde Matres sprak. Ik ben ervan overtuigd dat je het zelf in zijn stem hebt gehoord, Miles. Ik weet hoe goed je moeder je heeft opgeleid.'

'Ik heb het gehoord.' Teg was weer een en al aandacht voor Taraza en hing aan elk woord van haar, net als Odrade.

'Afhankelijkheden,' zei Taraza. 'Ze kunnen zo eenvoudig zijn en toch zo ingewikkeld. Neem bij voorbeeld nu eens tandbederf.'

'Tandbederf?' Teg belandde met een schok naast zijn mentat spoor en Odrade die dat zag, begreep dat dit precies de reactie was die Taraza verlangde. Taraza bespeelde haar mentat Bashar met vaardige hand.

Rn ik moet dit zien om er iets van op te steken, dacht Odrade.

'Tandbederf,' herhaalde Taraza. 'Een eenvoudige inplanting vlak na de geboorte behoedt het grootste deel van de mensheid voor deze plaag. Toch moeten we de tanden wel poetsen en ze anderszins verzorgen. Dat is zo vanzelfsprekend voor ons dat we er maar zelden bij stilstaan. De spullen die we ervoor gebruiken beschouwen wij als heel gewone onderdelen van onze omgeving. Toch bestaan er tussen die spullen, de grondstoffen waaruit ze vervaardigd zijn, de mondverzorgings instructeurs en de Sukmonitors, allerlei in elkaar grijpende verbanden.'

'Een mentat hoef je niet uit te leggen hoe onderlinge afhankelijkheid in elkaar zit,' zei Teg. Zijn stem klonk nog steeds nieuwsgierig maar er was nu ook duidelijk een ondertoon van ergernis te horen.

'Precies,' zei Taraza. 'Dat is de natuurlijke omgeving van het denkproces van een mentat.'

'Waarom weid je er dan zo over uit?'

'Mentat, neem in overweging wat je van deze Achtenswaarde Matres weet en vertel me dan eens: Wat is hun fout?'

Zonder enige aarzeling zei Teg: 'Ze kunnen alleen overleven als ze de afhankelijkheid van de mensen die hen steunen vergroten. Het is de doodlopende weg van de verslaafde.'

'Precies. En het gevaar?'

'Ze zouden een groot deel van de mensheid in hun ondergang kunnen meesleuren.'

'Dat was het probleem van de Dwingeland, Miles. Ik ben ervan overtuigd dat hij het wist. Nu moet je even heel goed opletten. En jij ook, Dar.' Taraza keek naar de andere kant van het gangpad en ontmoette Odrades blik. 'Luisteren jullie alle twee goed. Wij van de Bene Gesserit hebben een aantal zeer machtige... elementen losgelaten in de menselijke rivier. Die kunnen een opstopping veroorzaken. Ze zullen zeker schade aanrichten. En wij...'

Weer werd de lichter enige tijd flink door elkaar geschud. Praten was niet mogelijk terwijl ze zich in hun stoelen schrap zetten en naar het bulderen en kraken om hen heen luisterden. Toen er een eind kwam aan deze onderbreking, zei Taraza met stemverheffing : 'Als we deze vervloekte machine overleven en op Gammu aan land stappen, moet je Dar daar terzijde nemen, Miles. Je hebt het Atreides manifest gezien. Zij zal je erover vertellen en je voorbereiden. Dat is alles.'

Teg draaide zich om en keek naar Odrade. Weer deed haar gezicht hem sterk aan iemand denken; ze leek opvallend veel op Lucilla, maar er was nog iets anders ook. Hij zette het van zich af. Het Atreides manifest? Hij had het gelezen omdat Taraza het hem had gestuurd met de opdracht om dat te doen. Me voorbereiden? Waarop?

Odrade zag de vragende blik op Tegs gezicht. Nu begreep ze Taraza's bedoeling. Het bevel van de Moeder Superior kreeg een heel andere betekenis, net als de woorden van het manifest zelf.

'Zoals het heelal wordt geschapen met inbreng van het bewustzijn, zo voert de voorzienige mens dat scheppende vermogen tot de aller-uiterste grens door. Dat was het zo grondig misbegrepen vermogen van de Atreides bastaard, het vermogen dat hij aan zijn Zoon, de Dwingeland heeft doorgegeven.'

Odrade kende de woorden die ze zelf had opgeschreven van buiten, maar ze kwamen haar nu voor alsof ze ze nog nooit had gezien.

Verdomme Tar! dacht Odrade. Als je het nu eens mis hebt?