60

Eindelijk vlogen ze weer door een tunnel. Hummin en Seldon hadden door een tunnel gereisd toen ze in de luchttaxi van de Keizerlijke Sector naar de Universiteit van Streeling gingen. Nu waren ze in een andere tunnel, op weg van Mycogen naar... Seldon wist het niet. Hij aarzelde om ernaar te vragen. Het gezicht van Hummin leek uit graniet gehouwen en niet om een praatje verlegen.

Hummin zat voor in de vierzitter, de plaats rechts naast hem was vrij. Seldon en Dors zaten naast elkaar op de achterbank.

Seldon glimlachte even naar Dors, die er wat triest bijzat. 'Fijn om weer gewone kleren te dragen, hè?'

'Ik zal nooit meer,' zei Dors met een enorme oprechtheid, 'iets dragen of zelfs maar naar iets kijken dat op een rok lijkt. En ik zal nooit, onder wat voor omstandigheden dan ook, een huidkapje dragen. Sterker nog, ik zal voor altijd vreemd tegen kale mannen aankijken.'

En het was Dors die uiteindelijk de vraag stelde waar Seldon zo tegenaan had gehikt. 'Chetter,' zei ze nogal kribbig, 'waarom vertel je ons niet waar we heengaan?'

Hummin draaide zich half om en keek ernstig naar Seldon en Dors. 'Ergens,' zei hij, 'waar jullie slechts met de grootste moeite in de problemen kunnen raken... al weet ik niet zeker of er zo'n plaats bestaat.'

Dors was meteen terneergeslagen. 'Eigenlijk, Chetter, is het mijn schuld. Op de Universiteit liet ik Hari naar de Bovenlaag gaan zonder hem te vergezellen. In Mycogen heb ik hem tenminste vergezeld, maar ik veronderstel dat het beter was geweest als ik hem ervan weerhouden had om het Sacratorium binnen te gaan.'

'Ik was vastbesloten,' zei Seldon warm. 'Het was op geen enkele manier Dors' fout.'

Hummin deed geen poging om de blaam over het tweetal te verdelen. Hij zei alleen maar: 'Ik begrijp dat je de robot wilde zien. Was daar een reden voor? Kun je me dat vertellen?'

Seldon voelde zich rood worden. 'In dat opzicht zat ik verkeerd, Hummin. Ik kreeg niet te zien wat ik had verwacht of gehoopt. Als ik had geweten wat er zich in dat arendsnest zou bevinden, had ik nooit enige moeite gedaan om erin te komen. Noem het maar een totaal fiasco.'

'Maar wat was het dat je er hoopte aan te treffen? Zeg het me alsjeblieft, Seldon. Neem de tijd als je wilt. Dit is een lange reis en ik ben bereid te luisteren.'

'Het punt is, Hummin, dat ik dacht dat er humaniforme robots waren, dat ze heel lang geleefd hadden, dat er tenminste eentje nog in leven was en dat die in het arendsnest zat. Er was daar een robot, maar die was van metaal, dood, niet meer dan een symbool. Als ik had geweten...'

'Ja. Als we allemaal maar geweten hadden, dan zou er geen behoefte meer zijn aan vragen of onderzoek van welke aard ook. Waar haalde je die informatie over humaniforme robots vandaan? Aangezien geen Mycogener dat met je besproken kan hebben, kan ik me maar één bron voor de geest halen. Het Mycogener Boek... een gedreven drukboek in Oud-auroraans en modern Galactisch. Heb ik gelijk?'

'Ja.'

'En hoe heb je een exemplaar weten te bemachtigen?'

Seldon zweeg even, mompelde toen: 'Het is een beetje gênant.'

'Voor mij is iets niet gauw gênant, Seldon.'

Seldon vertelde het hem en Hummin stond zichzelf een glimlachje toe dat even rond zijn lippen speelde.

'Had je niet bedacht,' vroeg hij, 'dat er een spelletje met je gespeeld werd? Geen enkele Zuster zou zoiets doen... behalve in opdracht en na ervan overtuigd te zijn dat het echt nodig was.'

Seldon fronste zijn voorhoofd en zei scherp: 'Het was helemaal niet zo duidelijk. Er zijn nu eenmaal perverse mensen. En het is heel gemakkelijk om te gaan zitten grijnzen. Ik wist niet wat jij weet en Dors ook niet. Als je niet wilde dat ik in valstrikken liep, had je me voor de gevaren moeten waarschuwen.'

'Je hebt gelijk. Ik neem mijn woorden terug. Maar ik neem aan dat je het Boek niet meer hebt.'

'Nee. Zonnemeester Veertien heeft het me weer afgenomen.'

'Hoeveel heb je erin gelezen?'

'Een fractie. Ik had geen tijd. Het is een enorm boek en ik moet zeggen, Hummin: vreselijk saai.'

'Ja, ik weet het, want ik denk dat ik er meer in gelezen heb dan jij. Het is niet alleen saai, maar ook totaal onbetrouwbaar. Het is een eenzijdig, officieel Mycogener idee over de geschiedenis. Het standpunt is belangrijker dan een poging tot objectieve geschiedschrijving. Het is zelfs met opzet vaag gehouden op bepaalde punten zodat buitenstaanders - zelfs al zouden ze het Boek lezen - nooit precies zouden weten wat ze nu lazen. Wat was het bijvoorbeeld dat je over robots dacht te lezen wat voor jou zo interessant was?'

'Dat heb ik je al verteld. Ze hebben het over humaniforme robots, robots die wat hun uiterlijk aanging niet van echte mensen te onderscheiden waren.'

'Hoeveel zouden er daarvan bestaan hebben?'

'Dat zeggen ze niet... Ik ben tenminste geen passage tegengekomen waarin ze cijfers noemden. Misschien was er maar een handvol, maar een van die robots werd in het Boek "Renegaat" genoemd. Het heeft een onprettige bijklank, maar ik weet niet waarom.'

'Daar heb je me niets van verteld,' onderbrak Dors hem. 'Als je dat wel gedaan had, zou ik je verteld hebben dat het geen eigennaam is. Het is weer zo'n archaïsch woord en het betekent zoiets als "verrader" in het Galactisch. Het woord renegaat heeft een beangstigender klank. Een verrader heeft iets van een gluiperd, maar een renegaat loopt met zijn opvattingen te koop.'

'Het fijne van de oude talen laat ik aan jou, Dors,' zei Hummin, 'maar in elk geval, als de Renegaat inderdaad bestaan heeft en als het een humaniforme robot was, dan lijkt het me duidelijk dat ze die verrader en vijand niet zouden bewaren en vereren in het arendsnest van de Ouderen.'

'Ik wist niet wat "Renegaat" betekende,' zei Seldon, 'maar, zoals ik al zei, ik kreeg wel de indruk dat het om een vijand ging. Ik dacht dat ze die Renegaat misschien verslagen hadden en hem bewaarden als een herinnering aan die Mycogener overwinning.'

'Was er enige aanwijzing in het Boek te vinden dat de Renegaat verslagen zou zijn?'

'Nee, maar misschien heb ik die passage wel gemist...'

'Dat lijkt me niet waarschijnlijk. Iedere Mycogener victorie wordt in het Boek breed uitgemeten en er wordt voortdurend op teruggekomen.'

'Er was nog iets anders dat het Boek over de Renegaat vertelde,' zei Seldon aarzelend, maar ik ben er niet zeker van of ik dat begrepen heb.'

'Ik zei het je al,' zei Hummin. 'Ze houden het weleens opzettelijk onduidelijk.'

'Niettemin, ze leken te willen zeggen dat de Renegaat op de een of andere manier in staat was om de emoties van mensen te beluisteren... ze te beïnvloeden...'

Hummin haalde zijn schouders op. 'Dat kan iedere politicus. Dat noemen ze charisma... als het werkt.'

Seldon slaakte een zucht. 'Nou ja, ik wilde het gewoon geloven. Dat was het. Ik zou er een lief ding voor overgehad hebben om een oude humaniforme robot te vinden die nog in leven was en die ik zou kunnen uithoren.'

'Met welk doel?' vroeg Hummin.

'Om meer aan de weet te komen over de oeroude Galactische samenleving uit de tijd dat die nog maar een handvol werelden omvatte. Uit zo'n kleine Galactische samenleving zou makkelijker psychohistorie zijn af te leiden.'

'Weet je zeker dat je zou kunnen vertrouwen wat je te horen kreeg?' vroeg Hummin. 'Zou je na vele duizenden jaren vertrouwen op de vroegste herinneringen van de robot? Hoeveel vervorming zou er niet optreden?'

'Dat klopt,' zei Dors plots. 'Het is als met de computergeheugens, Hari. Het robotgeheugen gaat geleidelijk verloren. Je kunt maar een bepaald aantal jaren teruggaan en naarmate je verdergaat wordt je informatie steeds onbetrouwbaarder... wat je ook doet.'

Hummin knikte. 'Ik heb er weleens naar horen verwijzen als een onzekerheidsprincipe in informatie.'

'Maar zou het niet mogelijk zijn,' zei Seldon bedachtzaam, 'dat bepaalde informatie dankzij speciale omstandigheden goed bewaard blijft? Delen van het Mycogener Boek kunnen misschien verwijzen naar gebeurtenissen die twintigduizend jaar geleden plaatsvonden en toch grotendeels oorspronkelijk zijn. Hoe hoger bepaalde informatie geschat wordt en hoe zorgvuldiger bewaard, des te duurzamer en accurater die informatie misschien wel is.'

'Het sleutelwoord is "bepaald". Wat het Boek de moeite waard vond om te bewaren, is misschien niet wat jij graag wilt dat bewaard is, en wat een robot zich misschien het beste herinnert, is misschien wel datgene waar jij het minste belang bij hebt.'

Seldon werd wanhopig. 'In welke richting ik ook zoek naar een manier om de psychohistorie verder uit te werken, de zaken vallen altijd weer zo uit dat het een onmogelijkheid blijft. Waarom moeilijk doen en het blijven proberen?'

'Het ziet er nu misschien hopeloos uit,' zei Hummin onbewogen, 'maar met de nodige genialiteit kan er misschien een weg naar de psychohistorie gevonden worden die niemand van ons op dit moment zou verwachten. Gun jezelf iets meer tijd. Maar we naderen een rustplaats. Laten we even uitstappen en een hapje eten.'

Bij de lamspastei op het nogal smakeloze brood (bijna niet te eten na de kostelijke Mycogener maaltijden) zei Seldon: 'Je lijkt ervan uit te gaan, Hummin, dat ik "in het bezit ben van de nodige genialiteit". Misschien ben ik dat niet.'

'Dat is zo,' zei Hummin. 'Misschien ben je dat niet. Maar ik weet geen andere kandidaat voor jouw post, dus ik moet aan jou vasthouden.'

Seldon zuchtte diep en zei: 'Nou ja, ik zal het proberen, maar ik heb geen sprankje hoop meer. Mogelijk, maar niet uitvoerbaar, heb ik van het begin af aan gezegd, en ik ben er meer dan ooit van overtuigd dat het inderdaad zo is.'